XYZ
| |||
| Typ | |||
|---|---|---|---|
| Premiera |
1958 | ||
| |||
XYZ (1958[1][2][3]) – pierwsza Uniwersalna Maszyna Cyfrowa[4] należąca do rodziny wczesnych komputerów, która została zbudowana i uruchomiona w Polsce jesienią 1958 roku. Wyprzedziła o kilka miesięcy EMAL-2, natomiast wcześniejszy EMAL nie został w pełni uruchomiony. Poprzedziły ją: lampowy komputer analogowy ARR oraz nieelektroniczne komputery zerowej generacji: dydaktyczny GAM-1 i użytkowy PARK.
Komputer ten zbudowany i uruchomiony został w Warszawie przy ul. Śniadeckich 8, w lokalu Biura Obliczeń i Programów Zakładu Aparatów Matematycznych PAN (późniejszego Instytutu Maszyn Matematycznych)[5]. Zespołem twórców kierował prof. dr inż. Leon Łukaszewicz (wówczas docent).
XYZ był modelem laboratoryjnym maszyny użytkowej; po późniejszych zmianach projektowych na bazie tego komputera stworzono serię maszyn ZAM-2[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Prace nad komputerem rozpoczęto na początku 1956 roku pod przewodnictwem Romualda Marczyńskiego[7]. Rolę kierownika przejął Leon Łukaszewicz, któremu za sprawą wiceprezesa PAN Janusza Groszkowskiego udało się wydzielić z Instytutu Matematycznego osobną jednostkę pod nazwą Zakład Aparatów Matematycznych PAN. Jesienią 1958 roku światło dzienne ujrzało XYZ – pierwsza w pełni funkcjonalna polska maszyna cyfrowa.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Organizacja logiczna była wzorowana na uproszczonej IBM 701, ale elektronika na dynamicznych przerzutnikach maszyny M-20 wymagających dwa razy mniej lamp. Konstrukcja przerzutników i bramek wywodziła się z EMAL, ale diody próżniowe zastąpiono germanowymi. Z maszyny EMAL po udoskonaleniu pochodziła także pamięć operacyjna[8].
Był dynamicznym komputerem szeregowym liczącym w arytmetyce binarnej.
Podstawowym układem logicznym był dynamiczny przerzutnik na jednej triodzie (typowo połówce lampy elektronowej) oraz diodowo-ferrytowe bramki OR oraz AND, składające się z transformatora impulsowego i ostrzowych diod germanowych.
Część rejestrów procesora była wykonana na krótkich, rtęciowych liniach opóźniających podobnych do zastosowanych w pamięci operacyjnej, ale mieszczących po jednym słowie.
Maszyna początkowo nie miała stałej pamięci, tylko RAM oparty konstrukcyjnie na opóźnieniu ultradźwięku w rurze wypełnionej rtęcią. W roku 1960 została rozbudowana o pamięć bębnową (prace nad nią rozpoczęto dwa lata wcześniej)[7], układ wejścia-wyjścia realizowany poprzez prymitywną konsolę sterującą i reproducer kart (później czytnik/perforator taśmy).
Podstawowymi polami użytkowania XYZ były obliczenia matematyczne, jak też przeliczniki artyleryjskie na potrzeby wojska[9]. Mimo laboratoryjno-użytkowego charakteru komputera, programista Bogdan Miś napisał dla niego w roku 1960 również program rozrywkowy – grę w kółko i krzyżyk. Choć urządzenie nie posiadało interfejsu graficznego, wykorzystywało oscyloskopy do wyświetlania stanu pamięci, co – przy odpowiednim ustawieniu jej komórek – pozwalało na wygenerowanie pożądanych kształtów. W ten sposób gracz mógł umieścić wizualną reprezentację wybranego znaku na polu siatki. XYZ doprowadzał do własnej wygranej lub remisu, gdyż w programie gry zawarto wszystkie strategie jej prowadzenia[9][10]. Według Bogdana Misia bowiem [p]rzy poprawnej grze [...] zaczynający nie może przegrać[11]. Kolejnym nienaukowym, a raczej demonstracyjnym, programem napisanym dla XYZ była animacja pieska obsikującego drzewo (również pokazana na ekranie oscyloskopu) stworzona na potrzeby wizyty ekipy filmowej, tworzącej materiał o pierwszym polskim komputerze[9].
Dane techniczne[edytuj | edytuj kod]
- organizacja:
- jednoadresowy, dynamiczny komputer szeregowy o sterowaniu układowym
- arytmetyka binarna, zapis liczb znak-moduł[3]
- długość słowa: 36 bitów[12]
- szybkość:
- 650–4500 operacji dodawania na sekundę (średnio około 1000)
- 250–500 operacji mnożenia na sekundę (średnio 350)[13]
- zegar: ok. 680 kHz[12]
- pamięć:
- operacyjna pamięć rtęciowa:
- pojemność: 2.25 KiB – 512 słów (32 rury po 576 bitów)
- średni czas dostępu: 0,4 ms
- bębnowa: dodana w 1960 r.[7]
- głowice stałe
- pojemność: 36 KiB (64 ścieżki po 128 słów)
- średni czas dostępu: 20 ms[12]
- operacyjna pamięć rtęciowa:
- urządzenia zewnętrzne: czytnik i perforator kart
- technologia: 400 lamp elektronowych i 2000 diod[9]
Języki programowania[edytuj | edytuj kod]
- język wewnętrzny maszyny
- prosty asembler PROBIN
- makroasembler SAS
- w 1962 polski język algorytmiczny SAKO[a][14].
Zespół[edytuj | edytuj kod]
- kierownik: Leon Łukaszewicz
- projekt logiczny i elektronika: Antoni Mazurkiewicz, Zdzisław Pawlak, Jerzy Fiett, Zygmunt Sawicki, Jerzy Dańda
- oprogramowanie: Antoni Mazurkiewicz, Jan Borowiec, Krzysztof Moszyński, Jerzy Swianiewicz, Andrzej Wiśniewski.
Ważniejsze maszyny matematyczne skonstruowane w Polsce w latach pięćdziesiątych: EMAL i EMAL-2, BINEG, XYZ oraz ARR.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Opracowanie języka oryginalne, słowa kluczowe – polskie, arytmetyka stałoprzecinkowa, pamięć dwupoziomowa.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Z NASZYCH PRACOWNI BADAWCZYCH: XYZ, [w:] Leon Łukaszewicz, XYZ / Leon Łukaszewicz / Katalog HINT, „Problemy”, XIV (11), hint.org.pl, 1 listopada 1958, s. 830 [dostęp 2018-10-07], Cytat: W końcu września br. zespół (...) uruchomił pierwszą w Polsce elektronową maszynę cyfrową zwaną XYZ. (pol.).
- ↑ Empacher 1960 ↓, s. 114.
- ↑ a b Janusz Groszkowski: Parę słów z okazji Jubileuszu Instytutu Maszyn Matematycznych Informatyka nr 3/1973 [1].
- ↑ Mała Encyklopedia Przyrodnicza, wyd.II, PWN, Warszawa 1962, hasło „Uniwersalne maszyny cyfrowe UMC”, s. 152–154.
- ↑ Leon Łukaszewicz: Automatyzacja oprogramowania w Polsce do roku 1970 w: Informatyka 3/1971 s. 2.
- ↑ Empacher 1960 ↓, s. 118, 122.
- ↑ a b c Marian Noga, Jerzy S. Nowak (red.), Polska informatyka: wizje i trudne początki, Warszawa: Polskie Towarzystwo Informatyczne, 2017, s. 42, 47, ISBN 978-83-60810-95-8 [dostęp 2023-09-26] (pol.).
- ↑ Empacher 1960 ↓, s. 114–117.
- ↑ a b c d Bartłomiej Kluska, Bartosz Rozwadowski: Bajty polskie. Sosnowiec: 2014, s. 3–4. ISBN 978-83-927229-2-2.
- ↑ Marcin Kosman: Nie tylko Wiedźmin. Historia polskich gier komputerowych. Warszawa: Open Beta, 2015, s. 21. ISBN 978-83-941625-0-4.
- ↑ Bogdan Miś: Życie z komputerem – Studio Opinii [online], studioopinii.pl [dostęp 2023-09-26].
- ↑ a b c XYZ – pierwsza polska elektronowa maszyna cyfrowa / Stanisław Majerski, Antoni Mazurkiewicz / Katalog HINT, „Młody Technik” (12), hint.org.pl, 1958, s. 8, 11 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
- ↑ Empacher 1960 ↓, s. 117–118.
- ↑ Leon Łukaszewicz: Automatyzacja oprogramowania w Polsce do roku 1970 w: Informatyka 3/1971 s. 6, tabl. „Realizacja języków wyższego szczebla oraz niektórych systemów operacyjnych w Polsce w latach 1958–1970”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Konstrukcje polskie: XYZ, [w:] Adam B. Empacher, Maszyny liczą same? / Adam B. Empacher / Katalog HINT, Wiedza Powszechna, 1960, s. 114–122 [dostęp 2018-10-08] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcie i opis
- PTI Sekcja Historyczna, Krótki opis programowanej maszyny cyfrowej XYZ-I [online], historiainformatyki.pl [dostęp 2019-07-31] (pol.).