Paronim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Paronim (fr. z gr. παρά, para „obok, mimo”[1]; όνυμα, onoma „imię”[2]) – wyraz kojarzący się z innym ze względu na podobieństwo brzmienia, ale odmienny pod względem znaczeniowym[3]. Paronimy bywają mylone w szybkich, spontanicznych konwersacjach, choć zjawisko paronimii bywa też wykorzystywane w celach artystycznych[4].

Paronimy muszą tworzyć co najmniej pary, ale można znaleźć także trójki, czwórki, a nawet dłuższe ich zbiory. Paronimy mają różne znaczenia i często również odmienne pochodzenie[5]. Niecelowe użycie paronimu (zwłaszcza w przypadku wyrazów obcych) jest omyłką słowną, która nosi miano malapropizmu[4][6].

Przykłady paronimów w języku polskim[edytuj | edytuj kod]

  • adaptować (przystosować, dostosować) i adoptować (przysposobić, dokonać adopcji dziecka)
  • status (położenie, stan, pozycja) i statut (zbiór przepisów określających strukturę, zadania, zakres i sposób działania instytucji)
  • apostrof (znak graficzny w kształcie przecinka nad linią) i apostrofa (figura retoryczna polegająca na bezpośrednim i uroczystym zwróceniu się do kogoś lub czegoś)
  • efektowny (zwracający na siebie uwagę), efektywny (skuteczny), efekciarski (powierzchowny, pozerski, szpanerski)
  • peowiec (nauczyciel przysposobienia obronnego) i peowiak (członek Polskiej Organizacji Wojskowej)
  • bynajmniej (wcale, zupełnie) i przynajmniej (choćby, chociaż, bodaj, co najmniej)
  • wapń (pierwiastek chemiczny), wapień (skała osadowa) i wapno (różne związki wapnia używane jako spoiwo w budownictwie)
  • woltomierz (przyrząd do pomiaru napięcia elektrycznego) i woltametr (urządzenie do pomiaru ładunku elektrycznego)
  • stojan (zespół nieruchomych elementów maszyny lub mechanizmu, otaczających wirujący wokół stałej osi wirnik) i stojak (przyrząd służący do utrzymywania w pionie lub zawieszania innych przedmiotów)
  • wirnik (element maszyny lub mechanizmu, który w czasie pracy wiruje wokół stałej osi) i wirówka (urządzenie, w którym wykorzystuje się lub bada działanie siły odśrodkowej na substancje wprawione w szybki ruch obrotowy)
  • tyrystor (element półprzewodnikowy) i tyratron (gazowana lampa prostownicza)
  • optyczny (związany ze światłem), apteczny (związany z farmakologią), apetyczny (budzący pożądanie)
  • hospitalizacja (umieszczenie pacjenta w szpitalu; okres, w czasie którego pacjent przebywa w szpitalu) i hospitacja (uczestniczenie władz szkolnych, nauczycieli i kandydatów na nauczycieli w zajęciach szkolnych w celu poznania i ulepszania środków nauczania)
  • sanator (zwolennik, przedstawiciel sanacji) i senator (członek senatu)
  • głoska (najmniejszy dźwięk mowy) i zgłoska (sylaba)
  • reprezentacyjny (okazały, wystawny) i reprezentatywny (charakterystyczny, typowy)
  • ułomek (ułamany kawałek, np. chleba czy ceramiki) i ułamek (termin matematyczny)
  • żywnie (w zwrocie „robić bądź mówić, co się żywnie podoba”) i rzewnie (w zwrocie „płakać rzewnymi łzami”)
  • batut (trampolina) i batuta (pałeczka dyrygenta)

Zobacz też: akronim, allonim, ananim, anonim, antonim, egzonim, eponim, etnonim, hagionim, homonim, kryptonim, pseudonim, synonim, toponim, adideacja.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Władysław Kopaliński: PARA. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-04)].
  2. Władysław Kopaliński: ONOMATO. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-04)].
  3. Jozef Pavlovič, Lexikológia slovenského jazyka. Kompendium náuky o slovnej zásobe, Trnava: Pedagogická fakulta Trnavskej univerzity, 2012, s. 54, ISBN 978-80-8082-564-5 (słow.).
  4. a b Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 316–317, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  5. Małgorzata Kita, Edward Polański, Słownik paronimów, czyli wyrazów mylonych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
  6. Oľga Škvareninová, Paronymický slovník, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1999, s. 18, ISBN 978-80-08-02828-8, OCLC 45838114 (słow.).