Kościół św. Trójcy w Bydgoszczy (1550–1829)

Kościół św. Trójcy

kaplica publiczna
Obraz Else Jaeckel
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Trójca Święta
Historia Data zakończenia budowy 1549 Data poświęcenia 1579 Data zniszczenia 1829
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła
Położenie na mapie Bydgoszczy Kościół św. Trójcy
Położenie na mapie Polski Kościół św. Trójcy
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kościół św. Trójcy
53°07′27″N 17°59′30″E

Kościół św. Trójcy – kościół, który znajdował się w Bydgoszczy, przy ul. Świętej Trójcy na dawnym Przedmieściu Poznańskim, na północny zachód od Starego Miasta, przy ówczesnej drodze prowadzącej do Koronowa. Rozebrany w 1829 roku, a na jego miejscu w latach 1910–1912 zbudowano neobarokowy Kościół św. Trójcy.

Historia

Początki kościoła Świętej Trójcy związane są z drugą połową XV wieku. Wtedy to bogaty mieszczanin bydgoski Jan Łapimucha ufundował murowany kościółek jednonawowy na przedmieściu Poznańskim w intencji doczekania potomka. Nie doczekawszy się go, pozbawił świątynię uposażenia. Budowa nie została dokończona i dopiero wsparcie finansowe innego mieszczanina – Jana Regulskiego (1549) - pozwoliło doprowadzić prace do końca. Ukończono je w 1556 r. Ksiądz w kościele utrzymywany był z legatów wiernych. Prawo patronatu i mianowanie prowizorów kościelnych należało do rady miejskiej Bydgoszczy.

20 maja 1579 roku biskup włocławski Stanisław Karnkowski dokonał konsekracji nowej świątyni.

Z wizytacji biskupiej, przeprowadzonej w 1582 r. przez Hieronima Rozdrażewskiego wynika, że kościółek był murowany od fundamentów. Miał charakter kaplicy cmentarnej, w której nie przechowywano Najświętszego Sakramentu. Odprawiano w nim jedną mszę św. w roku w święto kościoła, które przypadało w niedzielę po oktawie Bożego Ciała.

W 1596 r. kościół nie posiadał uposażenia, ani kapelana. Odprawiali w nim msze św. wotywne wikariusze kościoła parafialnego. Wnętrze było wyposażone w ołtarze z obrazami, kilimy ozdobne, antepedium, portatyl i pozostałe sprzęty kościelne. Wokół rozpościerał się ogrodzony cmentarz z kostnicą, na którym chowano przedmieszczan.

Z ustnych przekazów wynika, że w 1626 r. podczas wojny z królem szwedzkim Gustawem II Adolfem, kościół został zamieniony na zbór protestancki, a następnie spalony podczas szwedzkiego potopu.

W 1639 r. ks. Sebastian Grotowski, archidiakon i oficjał generalny włocławski ustanowił ks. Jana Laubigera kapelanem kościoła Św. Trójcy. Wyposażył on świątynię w niezbędne aparamenty oraz ustanowił fundusz na utrzymanie swoich następców.

W wizytacji z 1699 r. stwierdzono, że w kościele znajdują się dwa ołtarze: większy i mniejszy przy wejściu do zakrystii, bogato zdobiony z kilimami i portatylem. Świątynia była bogato uposażona czynszami: od 2600 złotych na dobrach Macieja Palędzkiego, chorążego bydgoskiego, czynsz od 300 zł na kamienicy Menclów i inne pomniejsze. Obok kościoła znajdował się dom kapelana, który posiadał ponadto zabudowania gospodarcze, sad i ogrody, rozmieszczone w otoczeniu miasta. Kapelan był obowiązany odprawić trzy msze św. tygodniowo.

W 1722 r. prepozytem świątyni został ks. Adam Buszkowski, a w 1760 r. ks. Piotr Gliszczyński, który prebendę opuścił dopiero w 1772 roku.

Wizytacja kanoniczna w 1763 r. wykazała, że świątynia była murowana i pokryta dachówką. Z boku stała drewniana dzwonnica z dwoma dzwonami. Świątynia była ogrodzona płotem z desek, w którym były dwie duże bramy: zachodnia i południowa. W środku kościół był drewniany, miał malowany sufit, chór ozdobiony wizerunkami apostołów, drewnianą podłogę oraz czternaście ławek ozdobionych herbami. W kościele znajdowały się wówczas trzy konsekrowane ołtarze. W wielkim ołtarzu znajdował się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Dwa pozostałe przedstawiały: Pana Jezusa i Świętą Trójcę. Cmentarz przykościelny był dobrze utrzymany; zawierał liczne pochówki z czasów zarazy.

Po przejściu Bydgoszczy pod władzę pruską w 1772 r. świątynia popadła w ruinę. W 1786 r. władze pruskie usunęły wszystkie sprzęty kościelne; zniszczono ławki i ołtarze, a ogrodzenie kościoła i cmentarza spalono. W zdewastowanej świątyni urządzono magazyn zbożowy. W 1790 r. kościół przejął stacjonujący w mieście pruski batalion strzelców, którzy urządził w nim prochownię. Podczas wizytacji kościelnej w 1802 r. stwierdzono, iż kościół jest opuszczony i zrujnowany. W 1829 roku Prusacy rozebrali pozostałości kościoła, a plac wraz z nieistniejącym już wtedy cmentarzem przekazano sąsiadującemu tartakowi jako teren do składowania drewna.

Architektura

Świątynię wzniesiono jako skromną budowlę gotycką orientowaną, salową, z ozdobnym szczytem od zachodu. Pod koniec XIX wieku styl architektoniczny kościoła określano jako „ostrołukowy styl nadwiślański”. Jego wygląd znany jest z akwarelowego, prawdopodobnie amatorskiego szkicu, sygnowanego nazwiskiem Else Jaeckel.

Zobacz też

• Kościół św. Trójcy w Bydgoszczy
• Obiekty sakralne w Bydgoszczy
• Religia w Bydgoszczy
• Stare Miasto w Bydgoszczy
• Historia Bydgoszczy

Bibliografia

• Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
• Gołębiewski Jerzy. Parafia i kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy. In. Kalendarz Bydgoski 1996
• Klause Gabriela: Kościół pw. św. Trójcy w Bydgoszczy – dzieło Rogera Sławskiego. [w.] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 13. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ISSN 1427-5465
• Kościół katolicki w Bydgoszczy. Kalendarium. Praca zbiorowa. Autorzy: Borodij Eugeniusz, Chamot Marek, Kabaciński Ryszard, Kutta Janusz, Pastuszewski Stefan
• Rogalski Bogumił. Architektura sakralna Bydgoszczy dawniej i dziś. In. Kronika Bydgoska XII (1990). Bydgoszcz 1991