User:Gaodifan/sandbox

Circadia ritmo estas biologia procezo ke havas cicklon de proksimume 24 horoj. Vera circadian ritmo origini el interna horlogxo, anstataux sole respondi al sxangxoj de la medio. Gxi povas sinkroni al mediaj cikloj por signoj kiel lumo, temperaturo, aux mangxajxo. Circadiaj ritmoj estas observitaj en multaj bestoj, plantoj, fungoj kai cianobakterioj.

Gxeneralaj trajtoj Circadiaj ritmoj originas de interna de la organismo, do se oni metas gxin en konstataj medio, la ritmoj ankoraux ciklus kun periodo de proximume 24 horoj. Tiu horlogxo estas samtempigita per signaloj de la medio, nomita “Zeitgeibers” (de la germania “tempon-donistoj”). La plo grava Zeitgeiber estas lumo, sed eblaj Zeitgeibers ankaux inkluzivas temperaturo, mangxajxo, kaj aktiveco. Multaj de cxeloj, ambaux la unucxelaj kaj tiuj en plurcxelaj organismoj, havas circadiajn ritmojn, kiuj estas generataj de molekulaj mekanismoj. En plej da plurcxelaj organismoj, ekzistas unu au kelkaj histoj ke estas estraj circadiaj horologxoj. Cxi tiuj estraj circadiaj horologxoj ofte trovigxas en la cerbo aux la retino. (Ekzemple, en mamaloj tiu estas la superkiasma nukleo.) La estra horologxo estas sinkronigita de mediaj signaloj, kaj gxi mem sinkronigas periferiajn horologxojn en la korpo pro hormonaj aux neuxraj signaloj. Tiuj periferiaj horologxoj povas esti speficaj histoj, aux simple la molekulaj horologxoj de cxeloj. La periferiaj horologxoj kelkfoje povas esti sinkronigitaj por aliaj Zeitgebers kiel mangxajxo, kaj eble ekzistas malbonaj sanaj efektoj kiam la periferiaj horogxoj malsinkronas kun la centra horologxestro.

Biologia graveco Uzanta interna horlogxo, organismo povas agxustigi biologiajn procezojn antaux ol la regulaj sxangxoj de la medio, anstataux respondi al la sxangxoj. Tiumanere la organismo povas uzi siajn rimedojn pli efike kai organizi biologiajn procezojn per tempo pli efike. Eksperimentoj montras ke organismoj transvivi pli bone kiam la periodo de la interna horlogxo samas kun la periodo de la medio [source].

-Homa sano Circadiaj ritmoj estas perturbitaj de vojagxado trans horzonoj, laborado dum nokto, malregula dorma horaro, aux malofte, gena mutacio. Perturbitaj circadiaj ritmoj pliigi la riskon de malsanoj kiel cardiovaskuta malsano, knacero, kaj neuxradegeneradaj malsanoj. Ankaux gxi povas igi gaijnon de pezilon kaj aliajn metaboliajn problemojn. Simptomoj de multaj malsanoj okuras kun 24-hora ciklo. Ekzemple, simptomoj de Alzheimer-malsanuloj ofte malbonas dum la vespero.

Molekulaj mekanismoj En mamuloj, fermitcikla regilo de kvar genoj formas la kerna molekulan horologxon. En homoj, la genoj estas CLOCK, ARNTL, PER, kaj CRY. CLOCK kaj ARNTL formas transkribado complekso ke pliigas la transkribado de PER kaj CRY. Poste, PER kaj CRY formas transkribado complekso ke malpliigas la transkribado de CLOCK kaj ARNTL.

Anatomio kaj Fisiologio En mamaloj, la superkiasma nukleo estas la centra horologxon.