Շոպրոն

Շոպրոն
Բնակավայր
	Շոպրոն
	հունգ.՝ Sopron
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Հունգարիա
Մակերես	169,01 կմ²
Բնակչություն	▲61 784 մարդ (հունվարի 1, 2023)
Ժամային գոտի	Կենտրոնական եվրոպական ժամանակ, UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	99
Փոստային դասիչ	9400
Պաշտոնական կայք	sopron.hu
	Շոպրոն (Հունգարիա)
	Շոպրոն (Հունգարիա)
	Շոպրոն Վիքիպահեստում

Շոպրոն (հունգ.՝ Sopron, գերմ.՝ Ödenburg), քաղաք Հունգարիայի հյուսիս-արևմուտքում, Ավստրիայի հետ նրա պետական սահմանի և Նոյզիդլեր Զեե (Ֆերտյո) լճի մերձակայքում, Դյոր-Մոշոն-Շոպրոն մեդյեում (մարզում), որտեղ մեծությամբ երկրորդ բնակավայրն է։ Բնակչության թվաքանակը 2014 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով եղել է 61 249^[2]։ Ընկած է երկրի մայրաքաղաք Բուդապեշտից մոտավորապես 220, մարզկենտրոն Դյորից՝ 80 կիլոմետր դեպի արևմուտք, Ավստրիայի մայրաքաղաք Վիեննայից՝ 60 կիլոմետր դեպի հարավ-արևելք։ Ավտոմայրուղիներով և երկաթգծով կապված է Վիեննայի, Դյորի և մերձբալատոնյան տարածաշրջանի քաղաքների հետ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի ներկայիս տարածքում մարդիկ բնակություն են հաստատել վաղնջական ժամանակներից։ Հինհռոմեական տիրապետության շրջանում այդտեղ է գտնվել Սկարբանտիա քաղաքը, որն ընկած է եղել Մերձբալթիկան Հարավային Եվրոպայի հետ կապող Սաթի առևտրային ճանապարհի վրա։ Հռոմեական կայսրության անկումից հետո քաղաքը հիմնովին թալանվել ու ավերվել է և վերակառուցվել է միայն հունգարների գալուց հետո։ XI դարում կառուցվել են քաղաքային պարիսպները և լավ ամրացված բերդը, որի տերերից մեկի անունով էլ կոչվել է բնակավայրը։ Պատմական փաստաթղթերում Շոպրոն անունով բնակավայրն առաջին անգամ հիշատակվել է 1153 թվականին։ 1273 թվականին Շոպրոնին շնորհվել է թագավորական ազատ քաղաքի կարգավիճակ^[3]։ 16-րդ դարի սկզբներին Հունգարիա ներխուժած թուրքերը 1529 թվականին ավարի ու ավերի են մատնել Շոպրոնը, բայց չեն կարողացել տևական ժամանակով իրենց տիրապետությունը հաստատել։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից և Ավստրո-Հունգարիայի տրոհումից հետո, սենժերմենյան և տրիանոնյան պայմանագրերի համաձայն, հունգարական շատ տարածքների պես Շոպրոնն ու մերձակա բնակավայրերն էլ պիտի անցնեին հարևաններին, սակայն Հունգարիայի կառավարությունը հրաժարվել է զիջել։ Վեճին վերջնական լուծում տալու նպատակով 1921 թվականի դեկտեմբերին անց է կացվել հանրաքվե, որի արդյունքներով Շոպրոնը մնացել է Հունգարիայի կազմում։ Ավստրիան 1922 թվականի փետրվարի 20-ին վերջապես ընդունել է հանրաքվեի արդյունքները^[4]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին քաղաքը զգալի չափով ավերվել է, նրա բազմամարդ հրեական համայնքը գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացվել է մահվան ճամբարներում։ Խորհրդային զորքերը 1945 թվականի ապրիլի 1-ին ազատագրել են քաղաքը։

1989 թվականի օգոստոսի 19-ին Շոպրոնի մերձակայքում՝ պետական սահմանի մոտ տեղի է ունեցել այսպես կոչված՝ համաեվրոպական պիկնիկ, որի արդյունքում վեց հարյուրից ավել արևելագերմանացիներ կարողացել են հատել սահմանը և տեղափոխվել Արևմուտք^[5]։ Եվրոպական այդ զբոսախնջույքը դարձել է «երկաթե վարագույրի» քայքայման խորհրդանիշերից մեկը։

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական բնակչություն
Տարեթիվ	Բնակ․	±%
1870	23 102	—
1880	25 513	+10.4%
1890	29 788	+16.8%
1900	35 703	+19.9%
1910	36 721	+2.9%
1920	38 243	+4.1%
1930	39 436	+3.1%
1941	46 120	+16.9%
1949	35 617	−22.8%
1960	41 110	+15.4%
1970	47 111	+14.6%
1980	53 945	+14.5%
1990	55 083	+2.1%
2001	56 175	+2.0%
2011	60 548	+7.8%
2020	63 065	+4.2%

1910 թվականին Շոպրոնն ունեցել է 33.931 բնակիչ (51% -ը գերմանացիներ, 44.3%-ը հունգարացիներ, 4.7%-ը՝ այլ ազգությունների ներկայացուցիչներ)։ Ըստ դավանանքի՝ 64.1%-ը՝ հռոմեադավան կաթոլիկներ, 27.8%-ը՝ լյութերականներ, 6.6%-ը՝ հուդայականություն դավանողներ, 1.2%-ը՝ կալվինականներ, 0.3%-ը՝ այլ դավանանքների հետևորդներ^[6]։ 2001 թվականին քաղաքն ունեցել է 56.125 բնակիչ (92.8%-ը հունգարացիներ, 3.5%-ը գերմանացիներ, 3.7%-ը այլ ազգությունների ներկայացուցիչներ)^[7]։ Ըստ դավանանքի՝ 69%-ը հռոմեադավան կաթոլիկներ, 7%-ը լյութերականներ, 3%-ը կալվինականներ, 8.1%-ը աթեիստներ, 11.9%-ը դավանանքը չեն նշել, 1%-ը՝ այլ դավանանքների հետևորդներ^[8]^[9]։

Խոսակցական լեզուն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1900 և 1910 թվականներին անցկացված մարդահամարների տվյալների համաձայն՝ Շոպրոնի բնակչությունը ըստ խոսակցական լեզվի ունեցել է այսպիսի կազմ^[10].

Լեզուն	Թվաքանակը 1900	% 1900	Թվաքանակը 1910	% 1910
Բնակչ. ընդհ թիվը	33 478	100,0 %	33 932	100,0 %
գերմաներեն	17 924	53,5 %	17 318	51,0 %
հունգարերեն	13 540	40,4 %	91 305	44,3 %
խորվաթերեն	946	2,8 %	781	2,3 %
սլովակերեն	279	0,8 %	184	0,5 %
ռումիներեն	13	0,0 %	13	0,0 %
սերբերեն	9	0,0 %	8	0,1 %
ռուսիներեն (ուկրաիներեն)	2	0,0 %	0	0,0 %
այլ	765	2,3 %	606	1,8 %

Դավանանքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1900 և 1910 թվականներին անցկացված մարդահամարների տվյալների համաձայն՝ Շոպրոնի բնակչությունը ըստ դավանանքի ունեցել է այսպիսի կազմ^[11].

Դավանանքը	Թվաքանակը 1900	% 1900	Թվաքանակը 1910	% 1910
Բնակչ. ընդհ թիվը	33 478	100,0 %	33 932	100,0 %
կաթոլիկ (հռոմ.)	21 406	63,9 %	21 752	64,1 %
լյութերական	9 249	27,6 %	9 427	27,8 %
հուդայական.	2 440	7,3 %	2 255	6,6 %
կալվինական.	313	0,9 %	403	1,2 %
կաթոլիկ (արևելյան)	40	0,1 %	41	0,1 %
ուղղափառ	17	0,1 %	32	0,1 %
ունիտարիզմ	10	0,0 %	19	0,1 %
այլ	3	0,0 %	3	0,0 %

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալիստական կարգերի օրոք Շոպրոնում շահագործման են հանձնվել արդյունաբերական մի շարք ձեռնարկություններ։ Հետսոցիալիստական շրջանում քաղաքը դարձել է Ավստրիայի հետ տնտեսական կապեր ապահովող կենտրոն։ Արագ թափով զարգացել է զբոսաշրջային ոլորտը։ Աճել է սննդի արդյունաբերության, այդ թվում՝ գինեգործության ու գարեջրագործության տեսակարար կշիռը։ Blue Frankish (= Kékfrankos, Blaufränkisch), Traminer, և Green Veltliner (= Zöld Veltelini, Grüner Veltliner) գինետեսակները, «Շոպրոնի» գարեջուրը քաջածանոթ ու սիրված են շատերի կողմից։ Իսկ Blue Frankish և Pinot Noir գինիները հաճախակի մրցանակներ են շահում միջազգային մրցույթներում^[12]։