User:Amaitebun
SEJARAH Un se’ uban gelam puun ilu Kenyah Badeng, atek kelebo lan, tiga anun laki meka pe anun leto. Cen kena ilu Kenyah tisen tai peselai, mung pekian le ilu uyan cen kulit kayu talun. Ading ida ngelekak ala’ kulit talun. Lepa ja ida ala’ petung ngan mesa’ kulit talun ja pa ketai e pedat ngan lema’. Ading ida sau kulit nyepeh e ta’ awang lepa ja ne ida mesa’ talun ja pa ketai e lema’ senteng ida ke uyan abet, sapai ngan ta’a.
PAKAIAN TRADISIONAL/ GELAM PUUN LETO Un dau da’ lata’ bada’ e, pekian ilu Kenyah Badeng ne mudip bekading re atek cenaen ale’ kise’ cen pekian ilu na’ki. Dalau ja re maen ale’ tai ti talun uban kayu talun maen mita ngan pit pe la’a maen ale’ pe ti talun. Atek gera’ lan teka le ngimet se’ udip du dalau ja re. Un palai nta senteng uyan ta’a talun me anak leto re pa kenai re keri’it leto dumit. Juko’ du bekading re kado da’ luja pa kenai re mencam ngancau. Un kelunan da’ senteng mudip ida sokat na’ pekian me anak re dalau se’ tading nai re mencam sa’eh. Leto dalau ja re, nta re uban un tabang beng ta’a talun tua’ le. Juko’ dalau udip de lata’ sena-a’ kado’ leto de du tai malem nga’u. Dalau ja re nta leto tisen mekep ite’ re. Nta un sapai kutang ite’ dalau ja re. Sapai leto dalau ja re kua’ ngan laki, beng un sapai talun tua’ le.
Ca naen se’ gelam leto sena-a’ ja ne un leko’. Udip kena tisen peselai, leko’ tolang pun, leko’ wai ngan kayu de’ ca du uyan. Oo du lepa peselai ka’ aba’ alo Kayan, jane du meli ngan nai pekian ke’ lepo’ ilu ne. Leko’ de ida un kado’ naen. Un kelunan da’ sukat mudip, ida meli leko’ sulau. Leko’ sulau leto tua’ le de pakai e. Leko’ sulau ja ida malai na’ ta’ ujo’ kabing. Leko’ sulau ja nta le tisen cen iu uban du uyan e ngan lepo’ ja’ uyan e.
Tapi un dau da’ lata’ bada’ e, ida meli leko’ sulau ja cen Alo’ buka re tai peselai. Un kise’ leko’ sulau ja atek tiga lan uban e pute’ ngan pilau. Biasa re un leko’ sulau ja ca tua’ le ida un. Un ca naen leko’ ida pakai ja ne leko’ tulang. Leko’ tulang kado’ du senteng meli e uban e nta kumin maen beli e. Un leko’ tulang ne nta e uban kumin pute’ lan. Leko’ tulang biasa da’ un e, ja ne leto da’ bio’ udip ngan da’ mukun. Un leko’ sulau ne, kiri’it leto ngan leto tinen le de’ un e.
Dalau ja re un pe du uyan leko’ ino’. Ida nyulo ino’ da’ sukat lata’ e da’ tiga kise’ kalong. Ja ida uyan leko’. Dalau ja re un pe ida uyan leko’ maa’. Koda peludau maa’ ngan mube’ e ke dalem lubang bulo’ kua’ bio’ ngan leko’ ja’ ida kelo’ ke uyan. Un bulo’ ja, jadi kata’ leko’ ja’ ida ke uyan. Buka lepa maing ne maa’ ja dalem lubang bulo’ ja, koda mepe’ bulo’ ja ngan ala’ maa’ ja cen dalem e. Un maa’ ja, ida me-eh man pu’eh ngepilau pa ketai e mening. Lepa ja ida ngua’ ke ujo’ kelunan ja’ kuko’ re ke uyan leko’ ja. Buka re lepa ngua’ e ka’ kelunan ja’ ke un e, ida mutun ngan mekeleng maa’ ja ka’ ujo’ e. Ca naen se’ leto pegelam usa re bekading re ja ne un uleng. Pengalai e, kelunan Paren ida un uleng ino’ maen. Un da’ Paren bio’, ida tua’ le senteng un uleng sip lenjau. Juko’ terana’ le kise’ kelunan Paren neng aeng du bekading re buka du un rameh uko’ baen ngerameh lepa ajau buka du tai ngeliko’ dado’. Kelunan Paren da’ julung du tai ngeliko dado’.
Udip tepun le bekading re, mung leto mesti un luk. Dalau anak leto dumit, ja ne du uyan luk telinga me ida. Ading-ading du nepo’ uyan i’ut le lubang ka’ telinga telit luk telinga. Ngelayan ne ida nepo’ uyan lobang telinga man bulo’. Bulo’ ja ida me-eh uyan kelu’ong le ngan menyip. Buka re lepa uyan lubang telinga ja, ida ala’ sang melelen i’ut le sukat ida mese’ atau na’ ka’ dalem lubang telinga ja’ ida uyan ja. Buka anak ja nai bio’ ida ngebio’ pe na’ seng atau lelen sang ka’ dalem lubang luk telinga ja.
Buka nai ne anak ja sukup bio’, ida nyaliu na’ belaung me ia. Belaung da’ du na’ me anak ja ne belaung semaga ngan belaung maa’. Penading du uyan luk me anak leto ja ne buka udip re kira-kira telu ngan lema uman meka. Un kise’ belaung du na’ me anak, singen le ngan buka re nai lata’ du na’ belaung da’ laweng me ida. Un kado’ naen belaung du pakai dalau ja re uko’ baen belaung maa’, semaga ngan belaung jelong.
Udip tepun le Kenyah Badeng bekading re mung leto mesti pedado’ puk. Mung leto mesti un puk dado’. Ja kise’ re nerana’ ida cen laki. Un udip du dalau ja re mita leto da’ dado’ puk du buka du tai mita ngan. Uban un leto da’ dado’ puk baen dau re, leto da’ liba’ tawai, dado’ kimet ngan tiga adet. Un leto da’ mutun puk re buet, du anggap ida leto pekeburing atau mpau kimet nta ala’ dau katuk kelunan lata’.
PAKAIAN TRADISIONAL/
GELAM PUUN LAKI
Udip tepun le Kenyah Badeng sena-a’ nta le uban un sapai ngan tabang. Beng abet tua’ le ilu laki ne un. Abet ja’ ida un ja, ida uyan cen kulit talun. Uban dalau ja re nta un ape’ uban nta lepe du tai taen Alo’ atau tai peselai. Buka re tai nto’ ke sungai ida sau abet ja ngan mepen tilo re pa tai re ke dalem sungai. Dalau ja re nta du uban un sabun. Buka re tai nto’ beng muso’ sau ano da’ lua’ tua’ le ida. Un pe palai tai nto’ beng pa mejep usa re tua’ le ka’ dalem sungai. Usa re tetap mano.
Un buka du muko’ atau ngerameh, un kise’ laki ke ja un tapung ucuk. Un de pegawa’ dalem lepo’ ida mesip telu re tebelip/terega tebun dumit le ke tapung re tai masat tenecuk kuun de man ilu dalem lepo’. Uko’ baen buka du petira’, kelunan da’ pegawa’ lepo’ da ne tai masat nepai kelunan lata’ ngan ketua uma’ tai petira’ atau tai kelimpun ke useh Toa Lepo’.
Buka re tai nao’, kado’ naen tapung pun ida uyan cen anit payau, usa’, buang, bilun, kelabet, tutok, dok, koyat ngan kado’ pe naen pun de ca la’a.
Ca naen tapung ida pakai ja ne tapung Olat. Tapung Olat ida uyan cen wai. Ida manyam wai uyan tapung. Mung naen wai da’ tiga meseh ida senteng uyan tapung Olat. Tapung ulat ja ca gelam re pepatai. Tapi ida un pe buka re tai nao, malan, nekupa dado’ ngan de ca la’a. Bekading re buka du tai nuyen bika’, mung laki mesti un tapung Olat. Un kelunan da’ Paren, ida na’ terega ka’ tapung Olat anun re.
Un ca naen tapung la’a ja ne tapung Se’. Tapung Se’ nta du uban nyebarang un ja. Tapung Se’ un masa tua’ du pakai e uko’ baen buka du ngerameh atau ngebangen. Ngelayan se’ du pakai tapung Se’ ja ne buka du kancet ngan tai ngeliko dado’. Un tapung Se’ ne, ja ne tapung Olat de du numpak pegelam. Un ka’ anang tapung ulat ja, du na’ ca aban ino’ da’ du nangen uyan. Tipo tapung Olat ja pe du na’ terega ngan bulu kading de du lepa na’ warna bala, pute’ ngan saleng.
Kelunan bekading re un belat du. Abe’ anak dumit tene un belat bekading re. Un anak dumit belat ino’ du na’ me ida. Un kelunan lata’ ngan da’ manai, ida un belat iman. Tapi belat iman ja bukan pe uban du ala’ e cen iman atau inan iman tapi du meli cen Alo’. Masa’ un juko’ du na’ ngadan e belat iman uban belat ja uko’ baen se’ da’ saleng ka’ pak iman re. Kua’ pe mempat e ngan da’ ke iman re.
Ca naen se’ gaya’ kelunan bekading re, ja ne un luk telinga. Nta leto tua’ le ja’ uban un luk telinga, laki pe un luk dalau ja re. Buka le naat kise’ de’, lebih kado’ leto da’ un luk neng o-o laki. Ngan luk laki pe lebih buet. Luk telinga Leto un dado’ ngan belaung ida na’ kidi. Un tepe laki, Odeng ida nak ke’ Luk telinga re. Un odeng ja ida uyan cen mujun Tebun, Temengang ngan te’ palai e sip pun da’ ca. Un pe kise’ laki uyan lubang Odeng ka’ sada telinga re te’ mpau. Ngelayan e ida mesip na’ jako’ re ka’ dalem lubang ja.
PAKAIAN TRADISIONAL/ GELAM PEPATAI Atek nakut ale’ lepo’ du lepo’ ilu Kenyah Badeng ne sena-a’ uban lepo’ du da’ pipa ilu tisen ilu makang ale’ atau makang buang. Buka le mutu neng kelunan lata’ da’ tisen dau udip du sena-a’, atek kado’ ale’ dau peniga le Kenyah Badeng sena-a’. Tuman pe tepun le Kenyah Badeng ne kado’ peniga sena-a’ uban re ti cen bawa’ kimet re ke pudip anak re, leto, lepo’ ngan tana’ re ja’ kuko’ re ke mita uman. Uban dalem kimet re bawa’ ale’ teka’ re ke jadi ula’ du de nai ngayau ida. Juko’ udip tepun le sena-a’, ida un lemuto jaga’ kenai ayau ke lepo’ re. Dalem ida un lemuto jaga’, ida un sukup to’ alat ngan gelam pepatai man re ke nyelekang kenai ayau. Ca usa laki mesti un sukup gelam man e ke pepatai.
Un gelam pepatai ilu Kenyah Badeng ja ne baing ayau, nyatap, kelempit, besunung, tabit, tapung olat ngan nyatap kelawit. Ngelayan ne baing ja’ ida aung man re ke pepatai ja ne baing ja’ atek tiga lan. Peniga baing re neng amin re. Baing ja nta re uban man e pegayeng man re ke mita ida uman. Sua baing ja ida na’ puk pun neng idi. Meka pe neng sa’up baing ja. Dalau udip da’ lata’ sena-a’, baing re dalau ja nta re uban uyan e cen malat biasa, un tepo-o, cen malat kelu. Malat kelu ja ne canaen malat ja’ ida ala’ tengen cen tana. Nta re uban meli malat ja neng du da’ ca. Un dau malat kelu baen dau re atek lait lan. Buka re uyan malat kelu ja baing, buka re tai pepatai, na’ pe i’ut le suat neng ayau buka re uban pempit meta ida, suat ja atek ke tai madam.
Ca naen alat pepatai du sena-a’ ja ne nyatap. Nyatap ja pe ida uyan cen malat kelu. Un nyatap man du pepatai kado’ naen. Un pe nyatap da’ pekepeleh, peketung bulo’, nyatap kertot, ngan nyatap belireng. Un pe ida uyan nyatap kelawit, nyatap seragap, nyatap bolo. Un nyatap bolo ja un asang. Buka le meca’ du man nyatap bolo, nyatap ja pesau ka’ teken e. Tapi un pe telu ida uyan cen nyatap ja ke teken e. Juko’ buka ilu meca’ ayau man nyatap bolo ja, nta ayau sukat tai kelap uban re pentang ku un telu nyatap bolo ja. Teken nyatap re dalau ja re ida uyan cen tema a’.
Ca naen gelam pepatai re la’a ja ne kelempit. Kelempit ja ne ca alat man re ke ngelidung usa re cen ayau da’ ke matai ida. Ngelayan ne ida uyan kelempit pepatai cen kayu adau, ngan kayu lemelai. Kelempit kelunan Paren ida ngalung anun re. Un kelunan Panyen beng kelempit bueh tua’ le anun re.
Ca se’ re pedengkep gelam man re pepatai ja ne un besunung. Besunung ida uyan cen anit pun uko’ baen anit buang, payau ngan pun lata’ de ca. Un besunung ja, un simang kuun re. Un ke simang besunung ja, ida na’ mujun temengang da’ ida lepa meseh kidi. Ka’ likut besunung ja, ida na’ kirip kidi. Ngelayan kirip da’ ida na, jane kirip sui Tebun, sui Temengang ngan sui Tui.
Ca naen gelam du bekading re ja ne un tabit. Tabit ida uyan cen anit kuleh, lenjau, buang, usa’, payau ngan kado’ naen pun da’ ca. Un guna tabit ja, kuko’ re adung atau senap re adung. Tapi un ca guna buka re ke pepatai, buka re nepecau un tabit ja tai pediu kempau. Buka ayau naet ja baen dau re beretit ale’ se’ re ke ja baen dau ayau. Ja se’ ca man re ke petakut ayau.
Nta uban beng usa tua’ le du pegelam sena-a’. Ulu re pe ida pegelam. Un se’ gelam ulu re ja ne tapung Olat. Un tapung Olat ida uyan cen wai. Wai ida manyam ida uyan tapung Olat. Un wai da’ ida uyan tapung Olat ja ne wai da’ maing le keriut re. Buka ayau meta ida, nta baing ayau abe’ ke ulu re. Un ka’ tapung Olat ja ida na’ terega neng idi. Uko’ baen terega Tebun ngan terega Temengang. Nta le taan lepo’ ilu un terega Kuai uko’ baen impan.
Buka re tai ngayau atau ayau nai bawa ida, mung re mesti un to’ gelam pepatai re. Kelunan de’ nta un gelam pepatai re se’ da takut ja baen dau re.