User:Naŋar/Espo music

Propose fleshing out the article Esperanto music, now listed as stub, based mostly on sort of paraphrasing the article on German Wikipedia and using their sources.

I'll be using Floréal Martorell's article "Esperanto-muzik-kulturo. Ĉu mito aŭ realo?" ("Esperanto musical culture: Myth or Reality?"] as one of main sources (unless something else turns up). Note: I really do need something better than that, especially for early history. (He's fine for 60s and later.)

I think the main focus should be on original compositions with lyrics in Esperanto written by Esperantists, with covers and music with Esperanto lyrics written by non-Esperantists secondary.

Sources

http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-buch?apm=0&aid=100014&zoom=1

La liro de la esperantistoj, Antoni Grabowski 1893 (scanned copy at ONB)

http://search.obvsg.at/primo_library/libweb/action/search.do?dscnt=0&vl%281UI0%29=contains&frbg=&scp.scps=scope%3A%28%22ONB%22%29&tab=default_tab&dstmp=1348288068540&srt=rank&ct=search&mode=Basic&dum=true&tb=t&indx=1&vl%28freeText0%29=Ludovikologia+Dokumentaro&vid=ONB&fn=search

Ludovikologia Dokumentaro, Band XI, S. 195, eldonejo Ludovikito, Kyoto (Japana) 1993.

http://aleph.onb.ac.at/F/HYD872P6T3PX4FCEBT3U5JS5FULN7MQI3B7MV8Y1LKC63IN2V4-00984?func=find-acc&acc_sequence=004255305 Proletaria kantaro in der Sammlung für Plansprachen und Esperantomuseum

Esperanto-muzik-kulturo. Ĉu mito aŭ realo? kompilis Floréal Martorell helpe de Martin Haase kaj Ĵak Le Puil.

http://www.allaboutjazz.com/php/article.php?id=18946 ESP-Disk. von Clifford Allen, www.allaboutjazz.com, 4. September 2005

http://www.allaboutjazz.com/php/article.php?id=19661 Bernard Stollman: The ESP-Disk story. von Clifford Allen, www.allaboutjazz.com, 21. November 2005.

http://artista.ikso.net/eurokka/ EUROKKA webpage

http://kanzonamikaro.worsten.org/eo-kanzonoj/eo_kantaroj.htm list of songbooks

Intro

The phrase Esperanto music refers to music with lyrics in the Esperanto language regardless of genre. Music has been an important part

History

Early period

Félicien Menu de Ménil

La Espero

(pre-WWII)

The tradition of group singing at Esperanto conventions and meet-ups began shortly after ... The publication of Esperanto songbooks started in the first decades of the 20th century

This period saw the beginning of the tradition group singing at Esperanto conventions and other meet-ups and the publication of Esperanto song books. At the Kongreso de la Paco in 1891, C. I. Adelsköld presented an arrangement of Zamenhof's poem "La Espero" ("Hope"), ... [EdE "Himno Esperantista"] Many Esperanto songbooks from this period, and later, featured folk songs from authors' country or ethnic group translated into Esperanto. Other genres, including hymns, labor songs, art songs and scouting songs, were also represented, as well as original works by Esperantists and settings of Esperanto poetry.

A sample of songbooks from this era:

• Himnaro esperanta, ("Esperanto hymnbook") Montagu C. Butler, 1910.
• Kantanta kamparo, ("Singing fields") Kalo­csay, 1923 (Hungarian folk songs).
• Proletaria kantaro, ("Proletarian songbook"), SAT, 1924.
• Kantaro esperanta, ("Esperanto Songbook"), M. C. Butler. 1926 (Songs from England, Ireland, Scotland and Wales, plus compositions by Esperantists).
• Kantareto, ("A little songbook"), Jan Filip, 1929 (Czech and Slovak songs and hymns).
• Internacia Kantaro, ("International songbook"), Paul Bennemann, 1930 (Folk songs from 55 countries, and several songs by Esperantists).
• Koncerta kantaro, ("Concert songbook"), Jan Ziermans, c. 1930.
• Kantas la hungara skolto, ("The Hungarian scout sings") Baghy, Balkanyi, Kalocsay, Mátyas & Szikszay. 1933.

• Félicien Menu de Ménil's setting of Zamenhoff's La Espero — unofficial Esperanto anthem. (date?)
• Himnaro Esperanta by Montagu Christie Butler, 1910, a collection of Christian hymns in Esperanto.
• SAT's proletara kantaro.
• Kantareto: ĉeĥoslovakaj popolaj kantoj, Jan and Karel Filip, 1948.

From Enciklopedio de Esperanto, 1933:

• Kantanta Kamparo. 101 tekstoj al hungaraj popolkantoj trad. Kalo­csay, 1923, 48 p. "Belegaj, perfektaj kaj tamen preskaŭ laŭvortaj tradukoj." (Abo, LM, 1923, p: 40.)
• Kantaro Esperanta. Kompilis M. C. Butler. 1926, 112 p., 358 poeziaĵoj: E-istaj, anglaj, irlandaj, kimraj skotaj, modernaj, religiaj. . . kantoj. Traduko lerte kaj ame plenumita." (G. S. , E', 1926, p: 102)
• Kantaro Katolika. De L. Chiba. 40 preĝejaj kantoj kun notoj. 1927. 78 p.
• Kantas la hungara skolto. Hungaraj kaj skoltaj, kantoj kun muziknotoj. Trad. Baghy, Balkanyi, Katocsay, Mátyas kaj Szikszay. 1933, 40 p.
• Himnaro Esperanta, kompilis M. C. Butler, 1910, 111 p., dua eld. 1921, 147 p. 211 poeziaj tekstoj uzeblaj de ĉiu kristano dum diservoj.
• Proletaria Kantaro. 1924, 180 p. „La elekto de la kanto, ilia proleta ten­denco, ilia int. valoro, la fakto, ke ĉiu povas studi kaj kanti ilin dank' al la muziknotoj, faras el tiu volumo unikan verkon.“ (Laŭ SAT-jarlibro, 1929/30.)
• Meier (majer) Ludwig Emil, ger­mano ... Verkis ...E-­istan Kantaron 1907 (dua eld. 1913);.
• Internacia Kantaro. Kolektita kaj pri­laborita de Bennemann. Tekstaro: 1929, 112 p. Muzika eldono: 1930, 154 p. Enhavo: Espero, Tagiĝo, po­polkantoj el 55 laudoj. "La kantparoloj estas bone tradukitaj, korekte versi­gitaj, zorge ritmitaj laŭla melodioj." (G. S., ,E',1930, p: 7.)

[Tagiĝo = poem by Grabowski arranged by Baranski]

• Himno Esperantista. Ĝi konsistas el la vortoj de Z: La Espero - poemeto 24 versa kaj de la muziko de F. de Ménil. La muziko estas tre marŝiga, veka. Io kvazaŭ meza inter la Marseljezo kaj la Internacio. Sentiĝas en ĝi la franca temperamento, malgraŭ ke la vortoj tute tion ne esprimas. Tiu himno, kiun ni nun konas kaj ne forlasas eĉ unu Kongreson sen ĝia kantado (kaj partoprenas en tiu kantado ne nur ĥoro, aŭ piano, aŭ orkestro, sed kutime la tuta ĉeestantaro), ne estas la sola muzikaĵo komponita por La Espero. Ĝi ankaŭ ne estas la unua. La unua, kiu komponis muzikon por La Espero estis CI. Adelsköld, membro de la Reĝa Akademio de Sciencoj en Stockholm. Li dediĉis ĝin al la Kongreso de la Paco en Roma en 1891 kaj disdonis je memoro al ĉiu kongresano. La januara numero de "La Esperantisto" 1892 ĝoje salutis tiun fakton kaj substrekis, ke tio estas nia unua originala rnuzika verko "en nia lingvo." Longan tempon tiu muziko estis la oficiala himno de E. Ankoraŭ en 1903 Z en respondo al prof. R. Deshayes proponis (je ties proponita muziko por La Espero) prefere krei muzikon por La Vojo, por kiu ĝis nun "ankoraŭ neniu faris muzikon" (Z pli ŝatis "La Vojo"n ol "La Espero"n). Tamen ne unu ankoraŭ komponaĵo estis kreita poste je la temo de la Espero. Multaj ankaŭ adaptis jam ekzistantajn melodiojn (Gavoton de Lulli), aliaj kreis diversajn melodiojn por ĥoroj, solkantoj, piano ktp. Dum la 1-a UK en 1905 estis proponitaj du himnoj: tiu de Adelsköld kaj tiu de Ménil. Neniu el ili estis definitive akceptita kiel oficiala. La koncerna decido estis jena: ". . . la demando pri la universala himno estas prokrastata ĝis la venonta kongreso." Tamen en la protokoloj de la 2-a UK nenio estas menciita pri la himno. Dum la 3-a UK okazas jam ia diskutado kaj estas akceptita, ke la "Kongreso konsilu al niaj Germanaj amikoj organizi, por la proksima Kongreso, feston en kiu oni ludos ĉiujn muzikojn, verkitajn sur "La Espero" de Z." En la decidaroj de la postaj UK-j nenio estas trovebla pri tiu materialo. Tiel do tradicie la muziko de Ménil fariĝis la oficiala himno. E. WIESENFELD
• Muziko. Iugrade, muziko estas mem int. lingvo. Ĉe kantado, tamen, ape­ras malfacilaĵoj, kiujn nur E konten­tige solvas. La koncertoj en E-istaj kunvenoj, la kantado de infanoj en lernejaj E-kursoj, kaj la vasta E-a muzika literaturo, pruvas ĝian taŭge­con por kantado. Efektive, pro sia ri­ĉeco de puraj vokaloj, E sone egalas la italan. E-a traduko povas esti pli fidela, ol nacilingva; kaj ebligas in­ternacian kantadon kaj komprenon de naciaj kantotrezoroj. - Inter mul­to da kantaroj naciaj, religiaj, labor­istaj elstaras ,Internacia Kantaro' (Bennemann), ,Koncerta Kantaro' (Zi­ermans), ,Kantaro Esperanta' (But­ler), ,Himnaro Esperanta' (Butler), ,Proletaria Kantaro', aliaj kolektoj de laboristaj kaj popolkantoj, fine rimar­kinda serio de kantoj eldonitaj de la firmo ,Simfonia' en Moskva. ,La Espero' de F. de Ménil estas sur la lipoj de ĉiu E-isto. - Prova ,Muzika Terminaro' estas eldonita de F. de Ménil en 1908 kaj kompletigita de li mem, kaj multe plibonigita de Adela Schaefer, en ,Int. Scienca Revuo' (1910). Tamen la E-a muzika terminaro restas en preskaŭ ties ĥaosa sta­to, kiel la naciaj: la E-aj tempo, takto, tono, ekz., estas tiel dub­sencaj, kiel la germana takt, la ang­laj tone kaj note. M. C. BUTLER.

• Menu de Ménil (mönü dö meni) (Barono) Félicien, franco, konsulo kaj muzikisto. Nask. 16 jul. 1860 en Boulogne-sur-Mer, mortis 28 marto 1930 en Neuilly (apud Paris). E-iĝis en 1901. Skribis sennombrajn artikolojn en E en preskaŭ ĉiuj gazetoj E-istaj, kaj fariĝis komitatano de SFPE. Estis dir. de ,Franca E-isto' kaj ,France E­ iste', ĉefred. de ,La Revuo‘. Li estas precipe konata kiel „la muzikisto de E“. Li verkis multajn melodiojn kaj kantojn, kaj ĉiuj samideanoj konas lian muzikon de la himno ,Espero', kiu iom post iom oficialiĝis. Krome li verkis: L' Heritage Klodarec, unu­akta prop. komedio, 1906, Les preju­ges contre l' E', 1908. ,Muzika ter­minaro', 1908 L. K. de 1919.

• Menu de Ménil (Baronino) Sophie Marie-Aline, edzino de la antaŭa, francino. Nask. 10 dec. 1870 en Stras­bourg, mortis 22 jul 1925 en Paris. Sin dediĉis varme al sociaj agadoj. Helpis al sia edzo en liaj E-aj labor­oj kaj prop. Zorgis pri Kongresoj, nome pri la UK en 1907, ĉe kiu si faris paroladojn. Multe helpis al la Katolikaj Kongresoj, kaj al starigo de IKUE. Verkis: ,La Morala Edukado de la popola infano' (france kaj E-e), 1907.

Post War

Kazakh-Swedish duo Ĵomart kaj Nataŝa at the Universala Kongreso, Rotterdam, July 2008

Rêverie performing at FESTO, August 2011

The post war period saw the proliferation of recordings in Esperanto and

Ni kantu en Esperanto ESP records "La lingvo por ni" and two songs by Raymond Schwartz ...

("La lingvo por ni" appears in a songbook Junularo Kantas from 1953. [kanzonamikaro])

Oraj kantoj ("Songs of the ear") .........

Esperanto cultural festivals:

• Kultura Esperanto-Festivalo, KEF, 1986 (Held every two or three years in Scandinavia)
• Kultura kaj Arta Festivalo de Esperanto, KAFE, 2000 (?) France
• Esperanto – Lingvo Arta, EoLA, 1989 Russia
• Artaj Konfrontoj en Esperanto, ArKonEs, Poland
• Velura Sezono, Ukrain
• FESTO

French WP transaltion

French: Musique espérantophone

Spanish: Música en esperanto

German: Esperanto-Musik

Esperanto: Historio de Esperanto-muziko (Ĉi artikolo estas baze verkita de Floréal Martorell)

Intro

Esperanto-muziko evoluas same kiel la lingvo. Tiel de la naskiĝo de Esperanto naskiĝis ankaŭ Esperanto-muziko per kantitaj tekstoj. La sono kaj la supleco de la sennacieca lingvo Esperanto tre taŭgas por kantado en ĉiuj muzikaj stiloj. Tradukoj kaj muzikaj adaptiĝoj de Esperantaj verkoj abundas.

Music in Esperanto evolved along with the language. So from the birth of Esperanto was born also Esperanto music through sung texts. The sound and suppleness of the sennacieca language lends itself to singing any musical style. Translations and musical adaptations of Esperanto literature abound.

Kantaroj, Terminaro

Pluraj kantaroj en Esperanto aperis en la dudekaj jaroj[EdE, artikoloj Kantanta Kamparo, Kantaro Esperanta kaj Kantaro Katolika] kaj supozeble ankaŭ jam multe pli frue. Prova 'Muzika Terminaro' estis eldonita de F. de Ménil en 1908[EdE, artikolo Muziko].

More songbooks in Esperanto appeared in the 20s and .... Muzika Terminaro was published by F. de Ménil in 1908.

Diskoj, kasedoj, lumdiskoj

La UEA-jarlibro de 1931[p. 47, citita laŭ EdE, artikolo Gramofondiskoj] listigas 15 diskojn, inter kiuj laŭ la Enciklopedio de Esperanto[artikolo Gramofondiskoj] troviĝis ankaŭ kelkaj kun "kanto, muziko de la Esperanta Himno, kaj aliaj Esperanto-kantoj, popolkantoj, operarioj".

The 1931 UEA yearbook listed 15 recordings, among them were found also some with "singing. music of the Esperanto Hymn, and other Esperanto songs, folksongs, opera."

La 60-aj jaroj alportis la unuajn vinilajn diskojn al la Esperanto-muzikkulturo: "Jen nia mondo" de Duo Espera el Nederlando kaj "Ni kantu en Esperanto" el Usono kun la fama kanto "La Lingvo por ni". En la 70-aj jaroj amaso da Esperanto-artistoj ekaperas eldonante ĉu sonkasedojn, ĉu vinilajn diskojn: Ramona van Dalsem el Nederlando, Alberta Casey el Usono, Veselin Damjanov, Miŝo Zdravev el Bulgario, Ĵak Lepŭil', Max Roy Carrouges el Francio, Gianfranco Molle, Marĉela, Suzana, Giulio Cappa, Guido el Italio, Olivier Tzaut, Johan Valano el Svislando, Joëlle Rabu el Kanado. Kun tiuj artistoj ankaŭ aperas la unuaj diskeldonejoj: Edistudio en Italio, LF-koop en Svislando.

The sixties brought the vinyl records to Esperanto musical culture: "Jen nia mondo" (Here's our world) by Duo Espera from Holland and "Ni kantu en Esperanto" (Let's sing in Esperanto) with the famous song "La lingvo por ni" (The language for us). In the 70s a bunch of Esperanto artists released cassette recordings and vinyl records: Ramona van Dalsen from the Netherlands, Alberta Casey fron the US, Vaselin Damjanov and Miŝo Zdravev from Bulgaria, Ĵak Lepŭil', Max Roy Carrouges from France. Gianfranco Molle, Marĉela, Suzana, Giulio Cappa and Guido from Italy, and Olivier Tzaut and Johan Valano from Switzerland, Joëlle Rabu from Canada. With these artists there also appeared first record company: Edistudio in Italy and LF=koop in Switzerland.

En la 80-aj jaroj naskiĝis la unuaj Esperanto-rokbandoj: Amplifiki, la unua internacia rokbando kun muzikistoj el Svedio, Danio kaj Francio, kiuj renkontiĝis en la junularaj aranĝoj IJK kaj IS; Persone el Stokholmo kaj Team' el Slovakio. En 1986 en Svedio naskiĝis la plej grava kultura festivalo Kultura Esperanto-Festivalo (KEF).

In the 80s the first Esperanto rock bands were born: Amplifiki, the first international rock band with musicians from Sweden, Denmark and France who had met each other at youth aranĝoj IJK and IS; Persone from Stockholm and Team' from Slovakia. In 1986 in Sweden was born the most important cultural festival Kultura Esperanto-Festivalo (KEF).

1987 estas la 100-jariĝo de Esperanto kaj baldaŭ, en 1988, sekvis la naskiĝo de EUROKKA, "Esperanto-rokmuzik-asocio" en Francio. En 1990 EUROKKA kreis Vinilkosmon, kiu eldonis la unuan kompilon, 4-titolan vinildisketon kun Amplifiki kaj La Rozmariaj Beboj, kies kantisto estis JoMo. Rok-Gazet' N-ro 0 kiu prezentis la aktualan Esperanto-muzikon.

1987 was the centenary of Esperanto and soon in 1988 followed the birth of EUROKKA Esperanto rock music association in France. In 1990 EUROKKA created Vinilkosmo, which published the first compilation, a four-title vinyl mini-record with Amplifiki and La Rozmariaj Beboj.

Fine de 1980-aj kaj ekde 1990-aj jaroj ekaperis la unuaj kompaktdiskoj kun novaj artistoj: Kajto el Frislando, diversaj artistoj en kompiloj internaciaj de Vinilkosmo, Persone el Svedio, Tutmonda Muziko el Germanio, Akordo el Nederlando, JoMo, Jacques Yvart el Francio, Solotronik el Hispanio kaj aliaj.

In the late 80s and early 90s the first compact discs appeared along with new artists: Kajto from the Netherlands and various artists on Vinilkosmo's compilations, Persone from Sweden, Tutmonda Muziko from Germany. Akordo from the Netherlands, JoMo and Jacques Yvart from France, Solotronik from Spain and others.

En 2000 okazis grandega kultura jaro por Esperanto-muziko kun Kultura Arta Festivalo de Esperanto en Tuluzo kaj KEF 7-a en Helsinko.

In 2000 a big cultural year happened for Esperanto music with Kultura Arta Festivalo de esperanto in Toulouse and the seventh KEF in Helsinki.

Nova generacio da muzikludantoj aperis, Esperanto-DĴoj kun jam steluloj kiaj DĴ Nobbi el Germanio, DĴ Kunar el Germanio, DĴ Njokki el Italio, DĴ Roĝer’ el Brazilo. Kadre de diskotekaj noktoj dum junularaj aranĝoj en Esperanto (IJK, IS, IJF, IJS, KEF) ili faras ankaŭ Esperanto-diskotekon, disaŭdigante Esperanto-muzikojn por danci kaj karaokeadon.

A new generation of musicians came on the scene, esperanto DJs with already stars DJ Nobbo from Germany DJ Kunar from Germany, DJ Njokki from Italy, and DJ Roger' from Brazil. Kadre de disco nights at Esperanto youth conventions they made also Esperanto discotek, disaudigante Esperanto music for dancing and karaoke.

Hodiaŭ Esperanto-muziko estas riĉa en kvalito, en diverseco de stiloj kaj originoj pli kaj pli internaciaj. Tiel ĉiuj gustoj povas trovi sian plezuron en kanzono, varieteo, roko, folko, popolmuziko, ĥoroj, lirika muziko, subgrundaj muzikoj (ekz. punko, hardkoro, traŝo) hiphopo (ekz. repo, arenbio), elektronika muziko (ekz. tekno, trenco, denco, drumenbaso, triphopo) kaj mondmuziko.

Today Esperanto music is rich in quality, in stylistic diversity and increasingly international in it's origins. So all tastes can find their pleasure in song, variety, rock, folk, pop, hours, lyric music, underground music like punk hardcore, thrash, hip-hop (rap, R-n-B), electronic music (techno, trance, denco, drum and bass, trip-hop) and world music.

Ekzistis ankaŭ 24-hora retradio, Radio Esperanto, kie eblas legi la kantojn kaj eĉ aĉeti ilin dum la aŭskultado. Ekzemple en la reta katalogo de Vinilkosmo troviĝas sesdeko da referencoj diverstilaj sur KD kaj deko sur kasedoj.

There is aslo 24-hour internet radio, Radio Esperanto, where one can read the songs and buy them while listening. For example in the Vinilkosmo web catalogue are ... [I don't follow this]

Notes about sources

I'm using as my main sources La enciklopedio de Esperanto (1933) for early stuff, and Floréal Martorell's essay "Esperanto-muzik-kulturo. Ĉu mito aŭ realo?" (2003) for later stuff. Martorell's essay is self published, but he counts as an expert, so I'm OK as long as I'm not using it as my only source. Kanzonamikaro's list of songbooks helps fill in some information about what was in early Esperanto songbooks. Gunnar Fischer's article, "Esperanto-muziko kaj la Esperanto-movado" published in kune (2000) helps with the more recent period also covered by Martorell (though obviously it's a bit out of date). Other sources can help with bits and pieces.

Nevertheless, it's not as well sourced as I would like and the article has odd biases due to the sources that are available to me. Martorell and Fischer mostly focus on recent Esperanto recorded music in western Europe. This leaves out Eastern Europe and Brazil. Apparently the release of Oraj kantoj was a big deal for Esperantists in the former Soviet Union, Fischer and Martorell say nothing about this. I have almost no information on Brazil.

New

The tradition of group singing at Esperanto meet-ups and conventions dates to the early decades of the Esperanto movement in the late 19th and early 20th centuries.