User:Rolienson chiru

From Wikipedia, the free encyclopedia

'History of Khoirok village India sak-le-sim(north-east)ram sungah awm phung izat hai karrah Chiru Rem miring arop boi apungboi nani joi ah awm thoi lai ah risimna roler-sun iti hina athang theiboi Pathien na irukon phung izat hai kar hin madangna nei sikbing Chiru phung nani iti hi numuk chiru rem von sanai thoi lai ah put ah kolak sangpu,Thirsu-Laisu,Thiempu,Lapu, ti ah phunghawi mikip bir ah Khoroi rurei,Innroi rurei,Khonu khopa tarhun,Reibak Derkai,Tangva,sertangva Bangche su,ponpu le sierpui inn,na Khangkha,Khongpolor ,Lamva anei ,Ulenlom,Naipanglom(sierpurek,Sik ahrek)runei ah rothar iti lim na sier inn na ja ah siertang khawng na Sier inn na ulen niah nunchan,khangchan awmchan ruchu put na le inlo-tuiting ruchuk na,thiem le lung ikholok mothoi na chiru apa khatna thoboi thaboi sierpui le thanpui loina awm mak tiah a awm sa chiru zetna kha runi.Dervawng ,Ponvaiba,Ponsutko,Samche,Samren,Dangka Nokorbit.Reipui le chem. Sei,Seitumbo,Thingreksei,Paipumko chiru madang na le zetna khan hawngthoi pui relent na le merem kha ini.

     Thapui phaw le chem.,sei, Thapui ruah tur runot,tharu kawngthei ah tur mothoi,Rethiek,miding chiru remvon sanai phung rung na hawngthoi meriem/raapon le thoi pui meriem kha ini.
      Nungak lamvaka, Nungak sang rosawng,phung tei hai na ithoboi,ijet boi ini,sik bing chiru nupang ruse na runi.Chiru nupang na Suivo,Kongkhit,lukai, Nuknur, Rokor/Nokor bit,Har,Murlok,Sumrei,Sebetrui,Ngarethei,envo le chem thongah tu chiru Simnu kha ruzet nadir,Jamlong,Sumbe,Kori, Baibe.chiru hai na ihawng mathan boi-manle lung se ah rotok na insungkhur lona kha ini.Chiru ningai mosokna Roshem le Selang dar Khong le loi,Sakile Dangdo,mathan thei boi chiru thoilai ah lah le rotawp music instruments neinak kha runi.Hi ang senadan,rechep dan,khoroi reidan,khankholodan khale hawng thawi,hawngraw tawp/rawlawp ravat masak boi chiru khokhan,Thanga,Laino,Jajin,Khobiek,Durkipna,thoikipna,thempu,Themte,asun akip bir karrah Khoirok kho hi awm khat runi
         Khoirok iti riming hi zetna(meaning) hihet hi kieng tirang ru awm mak,khani ah risim ma ru awm dungjui ah Dolang le resen mala ah ru awm sa/irutisha khoriming runi tiah rurei uh.ajarla Torbung(Tartapilon)kesun na put hin vaklut lehin kho malai kho iti hin ru awmuh Mahi khole redep nisok na tiengah sir ah Roh(cliff)khat awm, mahi lungro ini,mahi ro hi nedieng navai hai(khoikhoma)itina tu khoi awm na roh tiah rujet uh. Kei ni na awm mahi ro hi khoiromang pui tiah rujet ini.Khoiro mang pui hi kesun runi,khomalai kho iruti Dolang le resenna kho mun hi mahi khoiromang dieng hin ru awm jar hin na mirawp /chawng ra ang pui boi hai na khan nejet bois am ma khoirok iru ti kha khati khanna iru jet momoi ah ru awm nijoi.Govt record/Touzi ah awm hiti hin ruawm ,ni ah risim khat ah tu khoirok hi Siangai chiru ti ah awm rujet na uh.
       Khoirok niboi khoriming khat Dolangkhunou ti ah ru awm hi chiru sieng na alien det ah niruzet inih,mirawp hai na tu nezet hai mak.Mahi menet na kum2004 ah khosung ah general body meeting ah rese ah makha rojot na no    date      ah reaffirm thoret nijoi,khan Govt Gazzette no     ah awm mosok nijoi.
       Pile pu-nulepa hai na iru mak uh khan iru rei uh risim ru awm dung jui ah chiru hawng thoi na hi dik tak khatu rujet ngam ulaimak niah kei ni chiru hi chin Hills ah put ah hong rothot Mongoloid chi cha nani tihin risim ru awm.Mahin Behang Buk alui hai karra Britist Col J.Shakespear na imejiek “THE LUSHAI KUKI CLAN”khan “Linguistic survey of India”iti Grierson na imejiek hai hi ne en pha ah chiru hi Old kuki tribe khat nani khana tun tun na no awm na India ram nohawng lut na hi 16th century ni ti hin alui det record ah ru awm.
            Adi chang na ret hin dawn dawn na nohawng rothot ah 16th century hintu India sak le sim(North east) ram tieng hin hawng lut ah Manipur state sung hin awm nisok nale nilut na-sak le sim –sim le mar dawn dawn na hawng rothot ah nu ru awmuh. Khoirok khotar haina iru rei uh risim dung jui ah ah tu chin Hills ah put ah vak sok lehin Reite ngek ram iti hin na vak awm bak, mahin na put hin Sakmajo ram iti hin nuru awm ret, hin na put hin athum chang na Naibangram iti hin nuru awm ret mahin na put hinLong le vaiso hin nuru awmret ti, long le vaiso ah put hinPharphongram hin nohawng awm ret mahin na put hin siersijo ah nuru awm mahin na put hinMoujuron iti ram hin awm nuru awm,mahin na put hin Torbung iti ram mun hin nuru awm ret ,mahin na put hin tun na Khoirok ram Khomalai kho hin nohawng lut ti hin risim ma ru awm.
           Khomalai kho hintun na Dolang leresen mala lim nuru awm tihin rurei uh.Dolang le rure sen na kum hi 18th century 1735 dawr nirang hin tak ah son awm jartu(Ref.Manipur cheitharil kumbaba-1989-90)Reng Maharaja Garibniwas na reng chang sung ah Nungsai chiru hai  ru awm na tun na Tairenpokpi iti kho ah rusok chon dung jui hin Dolang kho ru chum na hi 1735 dawr hi nirang hin tak ah son awm.

Rureshen na jar: Khomalai khoah lop khat ah ru awm lai hin Pu Thangarang Thanga na kholak rutho khan Pu Teparam Thanga na Meitei lampu Pu Rangroison Jatung na sang pu khan Pu Thangthojam Thoitak na Laisu tho ah hoi tak ah kho rulo ah ru awm uh,phabong khat sole hin Pu Tepram Thanga chon tha boi khat rutho/rumosok (rejainai rukai ah rujor) niah tu na awm rube ngam mak ajar la ama hi khalai rang khan sing na var na anei det khat runi tihin rurei uh.Khalai ah Sangpu Pu Rangroison Jatung hile awm Meitei Lampu hi INN mun rumadan na chung changah mulung hoi na boi hawng nei uh, hiti ang chawng tete ijat hai hina chawngpui hawng chang ah mulung ruchun naboi nun rusuk na boi ru awm,Muju khur khat ah om awm roso iti hi angah khalai khan kho sung khan khat le khat mulung rohoi na naboi ru awm.m.,,,mahi mulung hoi na boi hai hi na ajar ni ah khonu khopa na ram irokok naboi ram ah Tepram Thanga na panchi 7/8 hile Khoirok ram rochok(Tupun vara)tieng loida ruse ujoi.Makhanna loida rushe hai sieng kha Khomalai kho khan hongkir boi ah Sangji morong haile rodoi u ah molong kho ti ah ru awm ujoi.Makha Molong khokhan Tepram Thanga na Kolak tho joi,Khomalai kho khan tu Panchi 5/6 bak te mak ujoi, aropdet na Molong khotieng rothot ujoi.von tu ma kha Molong kho kha Dolang tiah nejet nijoi.

            Mahi ini khomalai khoah Dolang le khoirok rureshen na risim.Menei thei boi khan dik le dikmak tinarang  miningna/zetnatu Lamva lung hina mikholok ning minit pejoi.Mahi niboi risim tei tei tampui awmthei niah makha hai kha khador khan runei kha runi mak.Mahi sole hin awm khoirok aput Dolang ah ashe-khan Dolang aput khoirok ah ava tampui awm lai,niah khonu khopa le mulung ah rejet sawm khan khoroi motor biek ah khanna rothot rok nijoi.
             Khomalai khohin Dolang le reshen sole awmbot lehin kholuchung tieng Limkai jung chim/siet na jung nong ah khokha awm na rang thalai mak Inn noi,khan ratap kung she jung vur ti ah rurei.Khajar khan khomakai kho mun hi mak ah Rukumbung khomun tuna Rukumlon/Lambung iti hin khomun rurothot ujoi.makha khomun khan asot hai ru awm umakti ajar tu makhan vonna eksokse,eksen rai ruthoi tiah miring tampuiruthi tihin rurei uh.mahi na jar niah khomun khat tieng rurothot uret, makha khomun kha rothoi naram Koikai khomun tuna Paijamo ram niti hi inih.mahin phasot tak rachak rei ah ru awm uh tihin rurei uh.Raavan siet na khat tu mahi khomun na ru awm ulai hin Khongsai raa hong sok ret tiah phai tieng rutan uret joi.Phai tieng ah rutan na uh kho kha tiengkhan kho(Meiteikho)tun lai ah Ngaichoropokpi tihi inih.Khongsai raa kha thieng solehin Rangailon iti (tuna Parengba/Siangai Namdai hai ram)mun hin kho mun rukon uret.Mahi kho mun hin na ru awm ulai khan pu Rengrerei Sukreng na Meitei lampu rutho tiah rurei uh.Ram ru ruchuk u ah,iru ruchuk pui uhai khana ru motor ah kho mun jung rothot uret joi ti hin rurei uh.Mahinna put hin tuna khoiroh mun hin jung rothot uret ah phasot tak ru awm uh,miring awm rupung u joi.Miring hawng pung hile roroi ah ,miring hawng rop ule hin,rothar sen na khoiroh mang hin lung rumoloi uti ah makha kho khan awm na rutha lai mak ti,khajar khan,arapa lai ah ru awm na kho lui koikai kho sok mala Haivanim kho hin ruro thot uret,mahin na ru awm na uhi tha tak ah natok phahin kum 1936-1951 sehi ru awm ,mahi hai risim hi tu tha tak ah jet nathei (evidences) tam pui awm joi.Mahi khomun hi awm ram hi rutha mak,nun chan awm ruthamak,khajarkhan kho mun rothot narang khalai ah miring hai khana rurei u ah,khoiroh chungdet ah mun hi khalai ah sena dan na vok ruthat u ah SALA ru en u ah thajoi ruti uh,khalai ah phatak ah chungrik lairik anei hai khan na not sun tak ah khomun i en na u khan vak rothot ujoi,mahi vak rothot na u kum hi 1951 kum hinna inih, sen lok vak rothot ule hin vak rothot boi ah awm sen hai hina mulung sik mining uret ah sen hi thang tieng ruse uret,mahi na rurothot na mun hi khoiroh iti von sehin songa awm hi nilai.Hiti hin Haivamin kho hin 1951 kum sehi tu khodi ah ru awm ujoi awm Phoibe tu lop khat ah ruse sawm lai tihin risim ru awm.Hiti hin khatle khat mulung ruchun thei boi ah kum sawm lei ra nga (15)hi khodi ah  rureshen na ru awm uh.Makhalai ah kholui kho ah rurothot hai lim kha- 1,Rangroilung Jatung 2,Rangroichon Jatung 3,Wairoilung Duroi 4,Rosoumchung Jatung.5,Rangneithoi Jatung.6,Rangchoithuk.Jatung.7,Rengneivan Duroi.8,Rengtheithoi Sukreng.9,Khoiroding Rangsong. 10,Chongroithoi Jachi. 11,Rengchoirang Mechek.12,Jajinthoi Mechek.13,Nichonlung Jatak. 14,Khoirongir Durtoi.15,Khoirothoi Durtoi.16,Rengkhosen Durtoi.17,Pachoithei Durtoi.18,Zoidoi Sukreng. Mahin na awm sung ah inn chum hai lim 1,Ritnlet Jatung 2,Nijamvan Tuithai. 3,Rengkhothang Durtoi.4,Rengneithang mani hai sieng hi ruchun mala lim se ah kholui ah ru awm inn rap mising lim,mahi inn rap (22) sawm di lei di hi na kho khat ru lo ah ru awm uh.
                    Thangtieng ah khoiroh kho ah ru awm hai awm inn rap rajat re ah kho rulo uh.Amani hai lim kha tu thoi tieng ah pek hai hi inih..

1,Rengkhotong Durtoi.2,Khongneilung Jatak.3,Khongneishing Jatak.4,Rengtheihang Sukreng.5,Rengtheichoung Sukreng.6,Rangneidoi Jatung.7,Selenngir Sekho.8,Rangroichoung Jatung 9,Rangroihang Jatung.10,Rengneisen Jatung.11,Duneichung Duroi 12,Jatakchung Jatak.13,Rengmundoi Thanga 14,Rengchoithoi Thoitak.15,Zoidum Sukreng.16,Sangkasiek/Thanglenngam Thanglen17, Zoithoi Sukreng.18,Rimunthang Jatak,19,Zoichoung Sekho.Resen sole ah inn chum hai lim 1,Zoijir Sukreng 2,Khongneidum Sekho.3,Thoitakvan Thoitak. Mani lim hi inih khalai ah khoiroh kho ah ru awm ah kho rulo haikha,kholui nek ah khoiroh ah ru awm hai hi inn rap mising lekte ru rop det.

                Khalai kholui le khoro ti ah khodi ah ruresen ah ru awm lai khan khosung ah thothei sin thei arop det rang rang runei uh,e,g,Phoibe, deerkai,Tangva etc.ni ah kolak sik ah nei rang ti le hin phabong khat case ru awm ah nuk ah rurojot ujoi kolak khat te na rupok joi.Hiti hin khodi ah rureshen na ru awm nahi kum 1952-1965 sehi rang rang khodi ah ru awm uh.Khalai ah khodi ah ru awm ah mulung sik sik ah ru awm kha Christian richi hi na mulung khat pum khat kho khat te ah nuruchun masak joi.
               Khoirok khosung ah tun na awm na ram sung hin na ru lo le ah put ah von se hi na khosung rupo kolak/chief /chairman hai lim riming hi thoi tieng ah pek hai hi inih.

1,late,Thangarang Thanga @nerkoipa----------Chief/Kolak 2,late,Parengsong Laino---------------------------- -do- 3,Late,Thanghoilung Laino------------------------ -do- 4,Late Mechekpom Laino.-------------------------------- -do- 5,Late Thangphunchoung Thanglen,-------------------- -do- 6,Late Rengtheisiek Thanglen,---------------------------- -do- 7,Late Rengmundoi Thanga,------------------------------ -do- 8,Mr Thanglenngam Thanglen,----------------------- -do- 9,Mr Thoitakdoi Thanga, ------------------------------ -do- 10,Mr Sukrengkhur Sukreng, ------------------------ Chairman.

          Khoirok kho ah Meitei lampu/village secretary rutho hai lim

1,Late Rengrerei Sukreng ------ 2,Late Songkonler Rangsong, 3,Late Rengkhorei Durtoi, 4,Late Rengneichung, 5,Late Sukrengthoi Sukreng, 6,Late Zoisiek Sekho/Khampa, 7,Late Khongneilung jatak, 8,Late Rengtheichoung Sukreng, ------------------1958-71 9,Late Duneichung Duroi,----------------------------1971-1984, 10 Pu,Sukrengkhai Sukreng------------------------------1984-91, 11,Pu,Durtoikhai Durtoi,----------------------------------1992-98, 12,Pu,Mechekkhur Mechek-------------------------------1999-2001, 13,Pu,Rosoumson Jatung ----------------------------------2002-tilldate,

Khoirok kho ah Sangpu rutho hai riming lim

1,Late Rangroithoi 2,Late Rangroihang 3,Late Rangroison Jatung, 4,Late Rangroichoung Jatung, 5,Late Rangroichon Jatung. 6,Late Khongneishing Jatak.

Khoirok kho ah thirsu hai lim riming,

1,Late Remthoilet Jatak. 2,,Late Rangroithoi Jatung. 3,Late,Remthoilung Jatak. 4,Late,Rangroihang 5,Late Nichonlung Jatak. 6,Late Rengtheithoi. 7,Late,Zoichoung sekho/Zoithoi

Laisu hai lim riming

1,Late Rengkhotong 2,Late Thoitakvan Thoitak, 3,Late Rengneivan

Besarpu hai lim riming, 1,Rengchoirang 2,Late Sangkasiek Mechek.

Khoirok kho ah phunghoi seng/phunglawp seng, 1,Chawngdur, 2,Danla 3,Dingthoi 4,Raja, 5,Sampar

1,Chawngdur,-Duroi,Durtoi.

2,Danla,-Thanga, thanglen Tuithai,

3,Dingthoi,-Jachi,Rangsawng,Sekho,Sukreng,Thoitak.

4,Raja,-Jatak, Jatung.

5,sampar,-Mechek.

Khosung ropokna (Village administration)

  Chiru phung sung ah khoirok kho hi awm Christa Jesu ruloi mala khan khosung ropawk nahi runet, rutha,miphung tei le rura ang na boi athat na loi thei tam pui ru awm,tunshe hin khorei,khotai, Tangva-Ponpu,Sertangva tiah netmet ah chamrusuk birrah chamneisom (Democracy norm) khat ah khosung roi hi ruro po ah ru awm.Kolak,Sangpu, mukuidet/arung pumi kha ruchang khan khosung kha rurung ah ru awm.

Awm chan,cham neina thothei, thothei boi.(position,Power and Function &Restriction). Kolak—Kolak iti hi khosung Lukok inih,Sarkar (govt)na ijet, Touzi ah awm govt agent khat inih.

Function:-Khosung tuipai, Renrei khobiek,Lamvabiek,kumhei rikip ah junile tuipai, meh nile kochoipai,Ratha koi pha ah Lamva tuipai,Sierpui inn na tui pai homalalim tuna awm sak/nek thamak.

Power:-kolak na innrap choiro/lungthu choiro rosawng pumi runi khan sesep pumikha runi.

Restrictions;-Khalai pha khan kolak na Uime,Joungme,Khur ah awm same ,Thitname sak thamak,Kolak Juhai mile rolon thamak,kolak hi Danla phunghoi na rutho ngai,Ngara khoi se thamak.

Meitei Lampu:- Khalai pha khan awm Meitei Lampu iti hi Kolak hi ang ah madan phung det awm mak.Phung kholok na tho tha biek,kalai rang khan awm khosung ah lungam na mile rebe thei,mulung renem,mulung rethieng miroi thei ,miring kha ru madan.Amani chon hi khosung melen narang ah Govt le rebe, ramsung chawng kholok amana rubei,khosung sun soro kha runi.

Sangpu:- Khosung kum richi ah sang rothoi na chon lim sangpu niboi tukhat na tho thamak.Sangpu hi khosung loung ning khat inih, Sangpu na Uithat ah rukang madai,(sang rok sung ah Uithat ah nimle sang thatna rang ithoi)phunrou/sangbou pouk,Vokthat sang ithoi sekem sak,sak thar mosouk ah Vokthat sierpui ah thempu inih.

Sangpu hi phung karra Raja phung hoi na tho ngai. Sangpu na Tuikoung ah tui robo thamak,Nai thasun boi nei na ah lut thamak,Uime, Joungme,thitna me ,khur ah awm me sak thamak, thichaw me sak thamak,sakna nekna mile rolon thamak,

Thempu/Laisu:- Khosung thiempu/Laisu niboi ah tukhatna khobiek ah kho thawi thamak.Thiempu/Laisu hi Khoirok khoah tu vairolon chawngdurle Thoitak khan Sampar phunghawi na rutho, niah phungtei na awm tu tho tha.Thiempu/Laisu hi khosung rang khan thiempu inih.

                            Khosungah rachang(Festival)awm dieng/awm mala khobiek ah hong ah kho hawng thawi rang ni,Thaklo michin,Sekem sak,Renrei ah ahong rei hiseng hin tui apai theiempu ini.Khona iserna Nupangmesei ah, kangmeileisei,sok pha ah Laisu na khobiek lon na khobiek.

Thirsu-:-Thirsu hi thir thiempu tina inih,rem hai sena ngai ah loitho put mala loi thonarang ah Merem,reitu,chem. Kholok angarna rang thirsu thiempu na mipui khut le ke mesei na boi rang ithawi bak inih,thirsut na meijab/pumrai minit nihin thirsu thiempu na thongai.Thirsu hi phunghawi karra Dingthoi phung na tho ngai,phung tei na tho thamak. Besarpu:-Meilei-le saar chawng tina inih.Saara thi,mithat sathat,kangmeileisei sok pha ah,khosung khan nuk ah sok na boi rang ,meirajam na boirang Besarpu na ithawi ah imadai inih. Limkai chimpha ah Lamsokhar,Mechek loiah chaw pha ah,Sangrajam sanglukek rithing awm pha ah Besarpu na ithawi ranga inih.Besarpu hi khoirok kho atu Mechek sampar na rutho,Amani hai hi mijithing rotok na thamak ritirang se awm phung thamak,Thing ulen iti seng rotok na thamak.

Khotangva:- chiru senadan na khotangva hi miring rutuk enna ponpu motor sahai kha Sekem sak pha ah Sekem pokle irutuk inih.Rochung ronoi ru en khan chiru dierkai senadan dung jui ah rumadan.Innei boitu innei mala lim khotangva tho thamak.Khotangva hi kum thum(Threeyears) tho ngir rangah inih.Tangva hi khosung chaiche ,khosung reibak,khosung tirton inih.

Sier tangva:-Khotangva kumthum motor sa hai khalo sier tangva ruti.Khosung chon,kumhei/rachang sok pha ah khotangva hai le rasap khan khosung chawng akhok awm pha roi ah khorei-khotai haile resep,khonu-khopa na lungam na ah inei ni ujoi.Sier tangva kum thum ni sole tu phawmka ju choi nijoi,kha sole tu atar ah seni joi.

     SIER INN;-Chiru thoilai ah put ah nunchan,khangchan,rochung ronoi ruchukna Inn apa iti lim rechepna inn,Chawngsat na Inn,Khosung chon sok pha ah chawng resena mun sier roi thona Inn sier roi resep na Inn,khosung ah rachang(Festival)rikip thona Inn khalo sier inn ruti.Sier inn hi Reibak ah put ah sier tang khong(In nei mala lim)ah jana le rechep na inn runi.Sier inn hi khothang tiengah sirra kawkhit ah tho ngai.Sier inn hi bing inn le rusuk boi sik bing inn runih,Kawt pui dieng Thawngnawng titu nupang naibawng rilim konna rumiding,Innsung ah Cholai tiah nupang runu rilim rukon na miding.Innphu ah Kongnap riki,sier inn mai teng rutar,sier inn sung ah Kongvurnar,khongpolor,Zumik,Tuitheikik khat khat ru awm.Khotieng(Veitieng) khan ramtieng(changtieng) ah sirra jakhang/Rishijakhang ru modo,Ulen lom lim khotieng(Veitieng) ah sirra khan Naipanglom lim na ramtieng(changtieng) ah sirra ruja uh.Sier inn hi motor le vok le Ar that ah richi dan le lona ruthaw.Rapa lai khan sier inn lona hi nupang naibawng khat le rulo u,tijar khan nupang runu rilim kha metieng mokawt dieng ah miding bak ranga ni,mahi ini Thawng nawng iti kha.Sier inn hi nupang lut tha het mak.

Inn thona dan/Ru awm na inn ;-Nulepa hai na thoilai aput hin Linginn rutho ah ru awm uh,mahi nemna tam pui ru awm-Leipak ruhu ruloina naipang/naite takset naboi rang ,rethieng hei ah awm na rang,rik rai sik ah jiengah nemna ru awm.Inn tei tang hi angah Ling inn thona hin(Rem ling inn)inn ro tampui rulut,thoitiengah pek hai hi inn ro alut seng kha inih.Innsoso,Molongpui,chawidungChawikhang,Karoh,Shether,Rishi,Meleng,phaklai,lengna,Ruthung,Ruthungdoina,chawpui,innsun,innretetna,innbok retetna,chek,chekkerna,manang,them,chengaijam,Banghon,Bangtang, Bangpui,Khongsinbang,Kaikongke,Innbawkdoina,Rangai,Inntheiepnachek, Inntheiepnamanang,ruthungmedeh,Innsheiriki,Innsung,tousuk,Sungkung,sontang,kawtpui,Tuitheikik,Thingkik,Panthangmalai,Khangkha,Vairap,Kikpui, ratap,Tokik,Khamton,Rap pui,raap,Raptang,Solan,Innkangset doina,Rengedon,Thingrap pui,awm phak,chawroko,sangak rap,etc.

                    Faith &worship(Tak ah son le chubai rubok)
    1,Khoirok khoah nulepa pilepu haina khalai pha khan mahi kei ni rang kapathien kieng ti ah tak ah iru son rep ah rumu kui rep pathien ru nei umak,khan rilim rukon na chubai rubok tu ru awm mak,makha lai khan nom mik a muk boi nakon pa khat awm tihi tu tak ah ruson uh,khan makha chubai awm rubok uh,Rubiek na udan tu,1,Rudoina chawng;-Nang le kei rahana awm mak,nama than roh-nang idit sak kha kana vak chawi joi….. 

2.Hiti hin ruro so pui uh- Lungpum nangme de awm ,rophawng rang, Thinglong nangmede awm rophawng rang,Veitiengah khawp nit awm chang tieng thut rang,Chang tieng ah khawp nit awm veitieng thut rang,nemna awm no tini….

3.Rachai na chawng:- Nang mik kek,rishi kek ang,Nangha shawk vawk,nang ra dai lai,voi khat nang shei,voi khat nang tawi,nanghachang khailong,thui eh eh…….kochoi ka chai serang roh,nang sak sak awm kechu areibawng,mathalek,bawngbai,thisar dadam nangsak tiah rachai ah runawt uh/mahi mou ah rothir na runi.

                INNROI REI:-
        Hiti hin rurothoi ah rudam nok letu,dongkhit ah TASAN hongperang nijoi.khan Innroi rei /Innsungkhur rothoina nei rang nijoi.Mahi apha awm niah kum khat sung ah natle sat hi rop letu voithum /voimili dam malalim se rothoi tha inih.Mahi Innroi rei/Innsung khur rothoi itihi kum khat ah thoboi tha boipet/menei thaboi pet khat runi,Mahi innsung khur damna rang, Raichi che revei awm naboi rang,Innlo hoina rang,sona rana awm na boi rang,apha tu Thiempu pale miring kipna bir pha enna tho inih.

=>Miring khat ah Arkhat khat lut inih. =>Khachung ret ah innsung khur riming ah vok khat that rangah ni, =>Zu um awm khat rangah ni, =>Janna rothoi rangah ni,Thiempu pana olen chang sonna ama ma Arkhale ithoi rangah inih,mahi nihin Bunek thamak, =>Rothoi na Bule an kha zing kar tieng hong nek rang ah ni,Thiempu na Ar me kha sak thamak,niah innsungkhur riming ah ithat vokme kha sak rang ni,Thiempu parang vok kha ke eh khat khak perang ni/chachai le patdam le. =>Innroi rei nikhan innsung khur seng kha tosok boi nijoi,minit ah awm nijoi. Rudoina chawng=> Nakon nasin, chungah Pathien,thoiah Pathien,Ringna Pathien,Damna Pathien,Chubai oh….. Kupuma…..Namadam ro,nimiring roh..tiah Dong khit atu Thiempupana innroi rei innsung kha hoi nimo ,Dam nimo tiah Arke le ,Areilamva khan vok sala ah TASAN perang ni.

2,Lamsokhar(Roadblocking):-Khosung rapakungah lam sak le thang ikhar khan tu awm alut/asok thaboi, Thiempuna rothoi motor mala lim khalo Lamsokhar ruti,mahi khosung ah voikhat thoboi thaboi runi.Mahi ijarra ,irangah Lamsokhar iruti/irutho moni tina jar det tu 1,Khodieng khovai ah rai thaboi sok pharoi ah vaklut naboi rang, 2,Khosung vaklut /jung lut mirimg,khomijin hai kha mulungah rakhana neile tu Lamsokhar ra rothawi. 3,Khotei kholut athina khosung vak rakan/jung rakan awm pharoi ah,khan khosung miring Lamlai ah/ramma thi awm pharoi ah Lamsokhar hi ruro tok na.

      Mahi hai hi Thiempu/Laisu na nisok nale nilut na sedi  re hin Uile Ar choi ah ivak thawi inih,nisok na tieng hin rai thaboi khosung ah junglut naboi rang khan nilut natieng hin miring ratha pang naboi rang ah Lamso adin re hinna iru khar nih.Lamsokhar hi thingbo lungbo khan Uile Ar khale iru khar nih.

Lamsokhar rothoi motor le Thiempu pahi khosungna phawmka Zu chawi dawn kha runek pui.Lamsokhar nihin tu awm khosungah put ah ase ahawng awm thamak,khan kholut om awm thamak,khan nupang na pat tho thamak,apana om thiem tho thamak.

    Festival’s(Rachang/Kumhei):

Khoirok khoah nulepa pile pu haina kum khat sungah thoboi thaboi pet rachang(Festival’s)ranga uruk 5/6 hi ru awm . 1,Rathakoi (ii),Budhisak, (iii),Arampai, (iv),Louipuisak 2,renrei,-Rienpui Rente ,3,,Phoibe-moroi le se- Cheiraotha,4,,Dierkai –Phairentha Kumthumma voikhat 5,Sekemsak, 6,,Kholuka,khorothoi,Rethiekmiding,hihai hi awm rachang le rui rakai rok nih.

 Rathakoi/Loipuisak;-
    Rachang mosawk na pha-Wakchingtha,December,Thapa (Modernise chiru calendar Berip) :-Mahi kumhei /rachang om ani khan araw thoi awm ani inih.khosung ah tarhai le lop khat ah Bu runek na pha runi.Inpang rikip ah chachai madan nei ah mochoi rangah inih.Khan Buchek det er awm reset na inih.Makha Bu chek lak kha miring khat rang tiengdar khat khat ah na thanieng imadan ah khana chungah itet khale rotopah Ancham le Ngamukhui ishawng An kha awm imojo inih.Ngamukhui kha bawng thamak tonna rangah inih.Khasole na atha nieng le sing irra Reibak ah put ah chung tieng seng mahi Bunek na munhin ajaw tha,Makha Bu khalai kha Reibak na kholai dung ihei ah iroshawng ah Sierte to ah Kho tangva khat na irutin ah iru tet rangah inih. Ama ma ta kha jet na awm ithobiek inih,niah An le ngakhatu Be khat ah rutet rang ni.Bu kha nek pha ah vak sem le tu tar hai dieng ngakha alien det mutum rang nih.mahi tina tu Bu tu pum pum ta niah Ngatu kholok ruchun na khanna sem ni joi tina nih.

Louipui sakla:- Louipui eh……Louipui eh…Louipui, louipui, Dungah lon.. khangah lon, Arru tui- Rubukhat….Ngapurun-Bukret Louipui eh..Louipui,louipui,louipui.

Louipui sak/Rathakoi Kumhei/rachang thona rang hin Laisu Thiempu na khobiek lonna khobiek rang nih.Louipuisak nek mala,rathaloi saktiengle thang tieng sevak urang nih,mahi lo louipui sak se ruti.Hawngsok le louipui reibakna ahai ah khan rosong rang nijoi.Louipui kha sun joi tile tu kolak sangpu,Thiempu Besarpu tar lim Sierpui ah musut rang nijoi,khan ulienlom le Naipang lom se se ah rumusut u ah khasole khalai mirin ah Anle Nga rusem uh.Louipuisak mala tak hin Kolak pana /thiempu na nang kumma thorang ram rokawk rang nijoi.khasole Bunek narang kochoi apai ah khan vanoi na Bukha nek nijoi.louipuisak Buhi zan pung ret(8) pung ko(9) sung ah Irunek unih.Bunek sole hin bungmalai ah awm inn khat ah Serte tou tiah makha mun khan apa tar lim ruchunna awm rang nih,khan Khongran derang sik rupek(Sier inn sok leah Khong su rangah miring ju ime nek tina inih.)Loui tum rang awm sik rupek ,Ater (rishi ter rang awm) sik rupek (Sierpui inn na Jung ruchun pha ah khongran ade phit le loui itum rang khan Ater raw na rishi eke le iterra mihit masak inih.)khan Reibak Dierkai ah PUT ROTHAR LIM TU Inn tawng na mun(naibawng awm na boi inn) Khat ah ruchun na khong kai rang nih.khan rubut roshawng urang nih,makha rubut kha midih urang nih. Khan makha rubut kha janchim ratham rip ah titu Uile Ar Jule va se awm mei hawi lai tak ah ijung theh inih,makha jung theh hai kha Sierpui hawng lut vak boi ah Sierte tou ah hawng tung uah khantu tar hai le pom ma Sierte tou ah put ah Sier pui inn jung lut ujoi. Mahi jung lut phit ule hin sik ne hai awm rasam joi.Mahin miring rahai rang nijoi,Mahinna rahai na chawng rama khatu,Sierte tou mo kipjoi-kipjoi,khawng pu louipu mo kipjoi-kipjoi.Aterro mo kipjoi-kipjoi,mahi ti soletu sikne hai khana khawngran ade joi,loui awmtum joi,Aterro na awm rishi ekele ater na ra ai ujoi,hawk tho joi….Mahi thona jar tu Raikho awm inot khan athi rang ah awm joi awm ratha kha en na itho nijoi,mahi jan sot thoning tiah khovar malalim khawng ran de awm, loui tum awm.sopha ah rotho urang nih.khovar run na dierkaile dierkai lui haina rubut kha uile Ar lon mala jung en uh, mahi jung enna jartu ,athirang miring ijat mo awm tina inih.Rubut khan kenu le romo kana awm letu miring athirang awm iti jet na runei uh.Mahi ensoletu atar hai na khawng ran ade thep uret,Sierte tou ah khan khawng muchum ujoi.Mahi ini Louipui sak rachang/kumhei risim.Buniek- Rothar na she mosok le tarna ju mosok khan atarna she mosok le rotharna ju mosok mahi Budai paina sak ah rotawkna nijoi. Rienrei rachang : (Apha-Kholum/jaosangtha)Rasamna: Reibak na Thiempu pa tui paina rang ah Ngalase (Ngatawk se makha nitak khan nungak mutun pa inn na runek.Rienrei rachang/kumhei hin apa-nupang tiah ru awm.Nupang hai karrah nungak haina innpang ah sang ruroshawng ah makha Rienrei ju ah rurotawk masak.Apa haina Ngatawk se sole innpang khat Sierte tou khat rumadan,makhan ulien lawm reibak haina zanna mei thingthu robawr nana rang nih,Naipang lawm reibak lim Sier inn na ru awm ,Ulien lawm reibak haina sierte tou ah put ah jong u ah siertou jung sok le mei thing thu le jung deng ah robawn lawr urang nih.makhan Sier inn na awm Naipang lawm hai na mokot ater ah vak sok u ah sier tou khan robawn resiet ujoi.Robawn motor le lapu pa makap ah reibak dierkai hai lim Sapu lut motho rang nijoi.Mahi motor le lapu hai kha Sier inn lut ujoi khan thingthu robawr na la kha thaw ujoi.Makha la kha tu:

     Thing nape thing na pe toulai jo ah thing na pe,
      Thing awm,Thing awm niron che ,rukum lok te nironche
      Nang ma sursim le Shienu lak lak ,Seipa lak lak
      khutieng mose Juhai those,nihei shop le nei sen chele,

ROBAWN LAWR NA CHAWNG: Tak chapa sik ah rek hai tou hawng sok rang roh ti ah mei thingthu le sier bang jung deng nijoi,makhan sier ra awm naipang lawm hai vak sok ah robawn resiet nijoi,khasole, Lapu pana reibak hai kha ake kong karra Sapu lut imo tho nijoi. SAPU LUT LA_: Kereken –kereken awing kereken

                             Sapupa Oh let kupa nangte taitan ronok eh,

SIERTE TOU AH PUT AH SIER TOU JUNGSOK MALA AH ITHO LA,-:

                           Kumpi bung ah ,Ungang lonna chounche leng ah
                           Rangai mou ah Sama je….
                           Rangai sonsang ,sonsang chung ah..
                           Ju rangai ah rajai mou ah thima vang
                           Dur…….oh…..oh….oh
                           Ho….. ho… ho..    Uhi …hi ..hi…hi

Nidi chang na nihin bung ju innkhat inndi ah jung tirra khongle lale Lamva ihei ah la itho ni,mahi mutumle nungak mutun pa inn na jukaipa sun sot ah ikai jukha nungak hai na jung rithing ,reibak na juhai jung rak ,Shangpi haina jubawng jung rithing ,juhaipa ,Tangva na rumu chum,kolak pa na tui apai sole jukaipa na ju kha louk ah Tangva na semjoi,Inn munna awm kolakpa akoi ah tui mapai,mahilo Toulor ni ruti,khan sang khar lam awm rutho uh,Nithum chang na nihin tu,atar na Lamva ahei ah la tho ah awm.Mahin tangva na ju ahai ret ah nungak hai na jung choi pe.makha atar hai khana runek uret sier tou ah mahi nihin nupang hai awm sier tou khan junek uh,khawng sut u ah lam ujoi.mahi rienrei motor na jan kha awm nijoi.Motor nijan hin jukai pa dieng sik pek,mikoi bangcheng su pa dieng sik pek.khan jan sot lam u.Dierkai lui le Reibak na kolak pa ,sangpu,lapu ,khan tarhai talai ah rokoi le hawng thak uh, muchum dieng Hoijam chum thum mikir sole khan muchum ah inn mulut ah mak joi.Mahi ni rienrei risim. MOTOR NI AH LA: Asimro….nangreithei thang van lai ah Awm mata awm..nangsum inn lai ah thim ma , Hawng malun ro..asimro… Dur rrrrrr…

SEKEM SAK RACHANG:- Apha-Zingtha:-

Rasamna- Sekem sak rachang mosok narang hin awm Thiempu na khobiek lon na khobiek rang nih.Reibak na ju ruchawi ah chang ulien khat ruma dan uh.Mahi chang ulien hina lam kai ah sekem sak rachang hawng sok malim reibak ah put ah siertangva se ramma sa tawk ruse muk ule tu rachang khan sak nijoi.muk nok le tu khona vok/Ar that ah khanna sak inih.Kha kumma Phoibe moroipa (Phoipupa) inn na amakhai(maksa hai le khan ache hai le hiseng hina sekem ru sak ah phoibe moroipa inn na rusak.Sekem sak rachang rang ah sang Tangva na iro shawng kha Sier inn na jung chawi u ah sang ratha sangpu na rukoi,Vok/Ar khawng khat khat le sangpu na tui apai sole tu phoipu ju nek ,khan me ke eh khat sangpu dieng sangrosong ju sukbang alem lim kha pek ni joi.Sekem sak rachang hin nang kumma Tangva thorang ah Tangva tuk na sekem pawk khale rutuk.Sekem sak rachang motor letu sier madai joi.(Sier inn na aja /ariek awm lai mak.

PHOIBE RACHANG:-Apha-Kholum pha ;

            Khalai Pu le pi hai na erusena dung jui ah Phoibe roi etihi se mala lim roi tei ruse umak .Mahi Phoibe Roi rushe hi Chiru hai na kum rute na/zet na khat runi.Mahi thinglawng ah ashu Dierkai lai ah thingkung doi sawnna iru morawi nih.ni ah inn runei nok ah tu noi tieng ah ro le iru mo rawi nih.Phoibe moroi narang hin tha khat mala khona iru khek nih,mahi Phoibe moroi hi chiru apa khat chang ah thoboi thaboi/moroi boi tha boi pet inih.mahi kum rakar tha boi runih.Phoibe hi Tangva motor masa miring na iru moroi nih,mahi Reibak ah put ah atar she ase inih.khan mahi miring khat loi ah kangrai rit se inih.Phoibe moroi narang ah mun khan Reibak Dierkai na Varap/Khangkha iru raka inih.Mahi varap hi Reibak na ivak bom/idon ni,Phoibe se mala hin “ROICHO”sem Reibak aput chungtieng seng dieng -……….          .Phoibe moroi pana itho/irasamlim Zu,……………….phoibe se sieng rang bu ipek ni.Buchek,Bupi,(mirethieng/mirasang )er phawm irumadan ni,arasap pui rang nungak miche tia awm rumadan,Anshawng (Anpu)awm ruma dan inih.

Phoibe moroipa maksha hai resepna:-Kho ah put ah loi sok se ah changlong turang (mahi lam rujetna inih).Phoitar pher narang ruijam sat rang,Phoitar pherna thing (Rekheng) tu rang,Phoitar zem na ruijam(Robongjam)sat rang,Mahi phoibe rang hin Lapu hai hi Reibak na irukoi inih,Lapu limna phoibe semala lim phoibe la jan rikip Sier inn na thorang ni,Reibak Zu umthum runek,Phoibe moroipa Zu (Are Zu) awm um khat nek urang ni,mahi se dieng ah iru nek nih,phoibe semala loi da awm rushe bak rang nih.Mahi motor le jing tieng ah phoibe rushe inih.

Phoibe she ni ah awm chan.:-

   Chontho ro: Phoibe moroi pa ah put ah thoi tieng ahlim na mi metieng rushe ni ti ah chon tho rang nih.Phoibe moroipa chung tieng lima put ah tar she tu Reibakna iraka Varap chung ah suni tiah nisun sawt Zunek ah phoibe la thorang nih,khan mi anuk ah vak sawk rang nih.Phoibe moroi na mun sawk phit le tu Lamva Zukai pa na Zu kai rang nijoi,Thiempu na tui apai rangni,Zusem rang ah haina chawngthi en rang nijoi,khan Zu sem ah nek joi.Buchek hi chachai chek Bupi na en rang nih,Bu er rang ah na awm Bu er joi,Anpu na An sawng joi,Bunek pha sawk letu nilailoi tiah phoibe moroi pa roh lim kha tui pai lo nek rang koijoi,khan chon tholai noni.Roicho(Ngadan)mahi michi a awm epek Ngadan hi loi ah sak nih.Phoi hi Reibakna vak loi khan Lapu na ruphan,Phoi hi lapu,phoi sher na awm boina iri thing nih.Phoiter mochaw nihin miche ponja ariet le phoile (Phoiter mun hi)ahei pui ah khanna imo cho nih.Hawng pha sawk joi iti zet na Hoijam chumthum thoning tiah la tholam ahhawng rang nijoi.Loi ah put ah nit nok lesawngkot ah put ah tu Reibak Dierkai na Tar hai lapu Tar det alon aso hai kha rothar hai na Talai ah hawng ruput rang nih,Talai chung khan la tholam ah sierto hawng sok le Lamva hawng hei pui urang nih,Khan choiphawng Zu vaknek urang nih,khan inn tuna ah hawng rang nijoi.Jing tieng khan nisun sawt minit puiuret,mahi lou cham er zu ruti,khan phoibe moroi minit na kha phoisar minit ruti.Dawng khit ah tu Varap madai ruse Thiempu le. Phoibe rushe hi rachang ah ruloi mahi pham mala khosung ah jan rikip Rachangkhat/Thakhat la rutho ah Sier inn na Reibak na lapu hai irukoi ah ningai na imosok jar hin na Rachang ah iru loi inih.

Khoirok kho ah phoibe moroi ruzet lim thoi tieng ah kum le moroi hai riming pek hai sieng hi runih.:-

      KUM----------------------------Moroi hai riming.
  1913------------------------------Lt Rangroidum Jatung
  1914-----------------------------Lt Rengmunthoi Thanga.
  1915---------------------------- Lt Remthoilet Jatak
  1916---------------------------- Lt Rengchoiler.
  1917----------------------------- Lt Remthoilung.
  1918----------------------------- Lt Rangroi chawng Jatung.
  1919----------------------------- LtSukrengthoi Sukreng .
  1920----------------------------- Lt Zoisiek Sekho.
  1921----------------------------- Lt Zoichawng.
  1922----------------------------- LtRengchoirang Mechek.
  1923----------------------------- Lt Khaneithoi Durtoi.
  1924----------------------------- LtKhongneilung Jatak,
  1925----------------------------- Lt Rengkhokung Rangsong.
  1926----------------------------- Lt Rengchoichawng Thoitak.
  1927----------------------------- Lt Rangroithoi Jatung.
  1928----------------------------- Lt Rengjaichawng Sekho.
  1929----------------------------- Lt Khoirongir Durtoi.
  1930----------------------------- Lt Rangneichung Jatung.
  1931----------------------------- Lt Rengchoithoi Thoitak.
  1932----------------------------- Lt Nichonlung Jatak.
  1933----------------------------- Lt Wairoilung Duroi.
  1934----------------------------- Lt Rangroihang Jatung.
  1935----------------------------- Lt Khoirosiek Sekho.
  1936----------------------------- Lt Rangneidoi Jatung.
  1937----------------------------- Lt Rengtheihang Sukreng .
  1938----------------------------- Lt Rengkhotong Durtoi.
  1939----------------------------- Lt Rimunlen Duroi.
  1940----------------------------- Lt Rangroilung Jatung.
  1941----------------------------- Lt Chongroithoi Jachi.
  1942----------------------------- Lt Rangneithoi Jatung.
  1943----------------------------- Lt Rengtheithoi Sukreng.
  1944----------------------------- Lt Rengroishing Sekho.
  1945----------------------------- Lt Rengtheichawng Sukreng.
  1946----------------------------- Lt Rengkhodum Rangsong .
  1947----------------------------- Lt Rengneivan Duroi.
  1948----------------------------- Lt Rengmundoi Thanga,
  1949----------------------------- Lt Zoithoi Sukreng.
  1950----------------------------- Lt Zoidum Sukreng.
  1951----------------------------- Lt Jajinthoi Mechek.

Mahi sieng hi ruchun na ru awm lai ah lop khat ah phoibe rushe hai lim kha nih.Mahi sole hin chungah rei ang hin khodi(2) ah pha bongte ruresen uh, mahin phoibe awm sik sik ah rushe uh.

Kholui(Saktieng)ah Kum Khorou(Thangtieng)ah Lt,Rengneithang Duroi-1952—Lt,Khongneichung jatak, Lt,Rosoumchung Jatung,-1953-ltKhongneishing Jatak, Lt,Rangroichon Jatung,---1954-Lt,Zoijir Sukreng. Lt,Zoidoi Sukreng----------1955-Lt Rengneisen Jatung, Lt,Khoirothoi Durtoi-------1956-Lt,Duneichung Duroi Lt,Khoiroding Rangsong,--1957—Lt,Rengchoisoum Thoitak, Lt,Ritinlet Jatung------------1958---Lt Selenngir Sekho, Lt Selenthoi Jachi------------1959—Lt,Jatakchung, Lt,Rengkhokha Durtoi------1960---Lt,Rimunthang Jatak, Mr Khoirokhai Sukreng-----1961—Lt Rengneisong, Mr Rengkhothang Durtoi----!962---Mr,Jakhodoi Jatung, Mr Rengneirei Duroi---------1963---Lt,Thoitakwan Thoitak, Lt,Rengkhosen Durtoi---------1964—Sukrenghang Sukreng,, Lt,Khongneingir Jatak--------1965--- Stop/Bangjoi.

 Mahi kum se hin phoibe ruse u ah Christian movement/awm chan hinna jar chang ah rubang ujoi.

Dierkai Rachang(Dierkai apha le awmchan):-Dierkai na pha hi Thapa tha tun lai ah December thahin rutho.Dierkai rachang hi kum rikip ah rutho nimak,kum thum ah voi khat rutho ngai,Mahi rang hin thadi thathum rura sam inih. ruti1:1 Dierkai imo itina;Khalai pha khan Chiru remvon sanai,;

  Danna Dierkai malalim dier ivoung boi ah ru awm nenek inih.Mahi dier movoung na nikho khonu khopa tar hun na ijet na khalo dierkairuti.

Dierkai mala ije je mo rutho;-Dierkai mala Reibak kum thum ruthaw bak rang ah inih.Reibak kum thum tho motor le Dierkai rang ah inih,Dierkai sole kum thum Sier roi itho ret inih,ni ah nuk ah tu reibak kum thum hi apai ah Dierkai kum thum rara te sena joi,Mahi reibak Dierkai ruti joi khan reibak kum thum ruhut ah Vok cha khat ruthat ah rukok joi,mahilo Roisamlo ruti.Roisamlo meh hi reibak Dierkai chung tieng ah miring lim na irusak nih. Dierkai na pon- le dier;-Dierkai nahin dier pon ponja,Samche,rasam jet inih.Reibak thophit le dierhi Kaitak-Bekhat te thorang nih.Ju-Umkhat,Meh Arkhawng khat ,Ngapurun chawi ro Meikhutui thei umkhat,Meikhubo khokhat hiti hin rurasam uh. Rasamna:-Chekbawm(Romai bawm)serang nih,aserang ah hi reibak Dierkai le Dierkai lui na ibak bawm ni,Bule an ma ma ta ichawi rang ah ni ,niah nitak hong tun le tu Rethiek Zu (Nungak Zu)hawng nek sawm urang ni,Hiti hin Reibak naRomai bawp rang ni Dierkai lui na manang rang ro lek serang nih,Khang kha kon narang thing le ro musun rang nih,Khamche (Thinglawng)Khosung apa iti limna vak loi rang nih,mahi Dierkai hai asut narang ah inih,Khamche hi Ulen lom na Doi ngai Zuha bawm nahi Naipang lom ningai dong tina inih.

               Sier pui ah tar hun kolak-sangpu,Thiempu,Laisu Besarpu,Thirsu,khan siertangva,tangva,Siertangkhawng,miring kip bir ah ruchun na roi pui khat ah dierkai narang hin Dierkai lui hai hi rivir rang ah hai dieng iru rei /iru rese ni,khan miring awm iru khin uh nih,miring iru khin u hai kha Dierkai rivir rang ah hai na ivak koi u ah Sierte tou khawng polor tieng rumusut u ah ira hai masak bak nih.mahi rahai hiRachang(Hapta)khat motho,khasole tu khonu khopa na Dierkai narang nikho ruren joi,kholu ka narang nikho ru mathat joi.Mahi akhat chang na chon putna,chon molong na kha runih.
               1,Reibak DierkaiKhobiek motor joi ,khangkha awm thosojoi/rokon sojoi ,khamche awm modojoi, khorang awm anur sojoi,Siertangkhawng nai narang hin Ui khat Kholu laibiek lonna ihawng that ah kumin hin khosung muchun urang kani khawng le loui le kumhei rachang thorang awm tiah thang ihawng koi na runih,Mahi lo Kholu ka awm ruti khanit jar khan tun lai ah nikho ten a hi le nimi ning ah en nerete le Khobiek ni ti tha nih.(Sunday)
          2,Dierkai narang mun kha khang kha inih,Mahi khangkha hi Apa hai na thing le ro idonna nikhat hin iru motor ngir rangah    inih,Khamche(Thingtheise)thingsang,ikholok iru kon viek nih,khan kum khat sung ah asok boi(Age group) aniboi kha awm khang kha hin musut,mahi ni le hi lompa khat ani rang ah nijoi.Khangkha irukon kha awm motor khan rokhat niboi kha awm rokhat nachang ah khamche ah imusut narang ah irukon unih,mahi Rokon ni ruti.(Monday)
           3,.Khobiek motor joi,Khangkha awm rukon sojoi,Khamche awm modo sojoi Khorang awm anur sojoi,Siertangkhawng na reibak Dierkai hai kha dodompa tho ah khangkha ling ah rodo Khamche khan Sier inn na put ah khat khat ah vak domma vak musut joi.Metieng det ah ivak dom hi Reiha sebedoipa ruti,ulen lom rang ah inih, khan dong khit ah ivak dom khalo Zuha bawm na ruti,mahi naipang lom rang ah inih.Hiti hin ivak domma ivak musut na hi awm nikho khat iru loi iru minit runi mahi lo Musut ni ruti.(Tuesday)
          4, Musut sole Reibak Dierkaihaihi Dierkai na dier pek ,lukai konthei,relent thei,musut ah en raha kholok kon pe ah relent rang nijoi,Ponja resei masak rang nijoi,ponvaiba imotho,mahi irelen na irukon hi awm nikhat rulut nok se awm nikhat ruminit ,khajar khan mahi nikho hi Relen ni ti thei inih.(Wednesday)
          5,Relen motor ah miring pa na Khangkha chung ah khorang anur joi,Pamsarai khawng-Sakhawng le chum thum tho sole Lamkhawng ah melet ah Dierkai hai khale nisun sot lampui joi,Mahi lo lampui ni ruti,(Thursday)
        6,Alam pui ah jing tieng ret hin nom khawngpu haina Pamsarai khawng le Khang kha chung ah jung put thep uret ah khan Dierkaihai khale majan lai ah khale ra ang re ah Lampui thep ret joi Mahi nihin tu Inn sung khur miring awm jung lam tha joi,Mahi nikho hi lo Chawrchawng ni ruti,(Friday)
        7,Chawrchawng sole hin nangtin hin chon kholok motor nijoi,Dierkai chon tu motor joi ,kolak-Sangpu,Lapu Thiempu,Tar hai seng Reibak Dierkai hai hi na ma inn inn se talai ah adomma hawng 

thak uh Mahilo Rathak ni ruti uh.(Saturday)

Rem khat chang ah tho rang ah awm chan:-.(Nai vawng ah ruserna):-Thing sir dot phung tha mak,Ruijam ipher thing phung thamak,Rui rakan thamak,Mi saa that na ah lut thamak,Enthei boi metha boi en thamak,Ar rutui sak thamak,Thinglong/Tenlong thing ohung thamak,Abak/asom nei thing phung thamak,Ai rubawng thamak.

       Nai nei ni .:-Nupang nai nei hi naipi na rumenei,Nai nei ni khan nai mo awm ten iti nai pi hai le rusak,uh,Nai mo awqm ten iti anten hin Ai eng thak tha mak,Nai nei sole relent tak ah nai ratha koi relent(Laivun) 
     Malaikhum:- Nai malai hi umkok iber ah khan inn ngur ah cher na boi munna irukhum nih, khasole lung len tak iru mede ni,khan tha rei ah iru rook nih,Ui le Ar na athai na boi rang inn sung miring na tha tak ah iru khum nih,Ni thum ni mili pang ta seboi rang ah nih,meriem rurak thamak,shobo lung bo inn na ru tetthamak,
     Laivun:- Laivun iti hi nai nei sole nithum chang ah laivun rang ah inih, Inn sung na idit Thiempu iru koi ah laivun inih,Maksha na Rekhieng thing toi bole le jung choi ah tou ah atet khan Thiempuna thing toi kha chawng le vak phun .Laivun na khan nai kha apa nile Arkhawng ,Nupang ni le Ar nula le thoi rang nih.Nai ring sot narang ,dam narang ,Hoi narang  ah thiempu na Ark hale  chum siri chawng le iru thoi ni.Ar kha Sa mai tam bak ah ithat ni,9ar rek ah imet ah imakhai ah ke ima thai ah ke I en pe khalo Samaitam ruti)Zu rasam,Inn sung pangta ru awm mak nai laivun nihin.Laivun na Arthi kha nai macha ,mulung adar ah not pe,Arme kha mum salim na naite hai rara na sak tha.Laivun Thiempu kha rachang khat laivun tei tho thamak,meriem awm rusak thamak,zu kha awm Thiempu na chawng le ipai inih.Mipui sak rang tu sik ah sak rasham.

Nai tou mosok:-Laivun sole nang tin khan tu nai to mosok jawt joi,mahi Pului hai inn na nule pa na ise pui nih,khan pu khan a thirdam patdam le iru thawi nih, khan ravan ipek nih,Puhai khana ratha koi na zu um khat rura sam pe makha in sung ah awm limna runek,Bule an rasam pe mak ni ah Arrutui khat but pe ah busun khat le rupek,naite dieng khan pupi Bule an ti ah ner ko ah ru not pe uh,khan riming hi awm puhai na rupek le tu makha riming khan koi joi.kha nit nok le Laivun na riming khat nule pa na ru pho awm.Laivun Thiempu na nisiri chang na dong nikhan chachai thingkhup le rithoi ah makha serna dong nijoi.Nupang apana nokor ruvit viek,sam ru ep viek,sam ru jawk thamak.

  Nupang khat na itho rang ah chon:-Nupang khat chang ah tho thei chon ijat karra Nungak sang rosong hi inih.Mahi kum di ,kum khat naipang na kum khat Ulen na rosong rang ni,Nungak sang rosong iti hi chiru nupang zet na thoboi thaboi chon mun khat runih, Nungak sang rosong letu Nungak ti ah loi nijoi.Nungak sang ROSONG MOTOR MALALIM NOKOR RA REIPAR VET THAMAK,SAM AWM JOK THAMAK..Nungak sang rosong iti hi varang tieng kum ah dan iloi ah khan Naipangna kum khat Ulen na kum khat inn rap ah rosong,Mahi rien rei rachang ah ru nek,Nungak Ulen na zu um ko (9)khan naipang na zu um uruk (6) rurasam,ah rutet nih.Nungak sang rosong ah jo boi kha rien rei /Lamva ka na ah lut tha boi inih,(Sumsier)ru awm.

Apa khat na itho rang ah chon mun:-Nupang le ra ang re ah chiru apa khat chang ah tho rang sin rang tam pui awm,Khalai nunu napa rawng lai khan apa khat na kum ko(9) ah put ah kum som lei khat leidi sung hin Reibak rutho joi,Reibak Dierkai motor le Dierkai lui ,rodi dier makai sole kenam ,rothum ma kai kha Siertangkhawng ,Meila ponpu Tangva (alam ro,Siertangva,)mahi sole tu thitmalalim se phawm ka zu choi rang nijoi,khanna put ah atar ti ah se ni joi.Koiloilo,thaklo, phoibe moroi, rethiek mutung,rienrei, Tuilale tangva, ngapu mutung hi chiru apa khat ah thoboi thaboi runih. Reibak aput ah Siertangkhawng nit lai sieng ah tho lim hi:-Khamleng sui ,Kham polong./Sier sukham, khamton,jakhang rotu,Thing sir zu sang lo se hai hi chiru apa khat chang ah rutho chon mun hai kha runih. Marriage(Moi loi,moi me she);- pile pu inn na leng lo ruse,(Inn sung le inn sung rojot ah rosot) Kum thum awm rang nih, kum thum sun le pipu khana kon rang nijoi, khan nu le apa hai na Thirsele kouina rumulut ah kon ni joi.Makhan pipu na nikho ru ren pe ah meshe, Mahi hai hi tun lai ah Dan rethieng ah moi loi(Holy Marriage)iti hi inih.khani boi kha lai khan awm tan pui iti awm ru awm ret.Makha –ang kha nile tu Tan pui long-Inn khar molong na Rangmai khatchoi sole naihai kha kon rang ni, ni ah leng lo kum thum khatu musun ngir rang ah inih.Leng lo awm lai khan sier inn na ja rang ni. Kon malalim,Tan pui nile tu Sier inn na lenglo lut phit le jalai nonih,irukon kha moi loi kha runih joi.sik ah moiloi iti ru awm lai mak.

    Apa khat na ichoi rang ah:-
            Inn khar molong na ---------- Rangmai le zu.
                Thir sele koina----------------- Pon khat le kori khat le zu.
                  Lenglo------------------------------ Kum thum awm rang nih.

Leng lo se nok le Ratha long ----------- Jamlong lre zu.

               Man pui-------- Jam long idi,Rangmai robo khatle,/Lai sang. Pipu numpawk na thoi ah leng lo rusot, ru awm dung jui ah rop le tawm hi awm thei.

Phorsat :-Tui than le Tuithan rotho(pon le pon rotho)Mahin pu hai na maksha hai rang Ram sa rupek rang nih.

                 Sak sik Ralam:- Tak damnik na Pupi na Ui le Ar rupek
                  Akai jor man:- Jamlong khat,Rangmai robo di le laisangle thir pui khat rupek,thir pui hi Nunu napa na Sulen man kha nijoi.Mahi Jor rashang awm ruti.
     Jakhang khoi/Mi isawt sa (miphai tar tanpui):- asawt pa dieng bu rang ah nih,vok cha mosak shei cha mo sak ma cham nijoi.
     Jakhang khawi/Mirubu khawi:- maksha awm chu chung ah Lenglo awm chu chung ah mikhat na itan pui,hi hai hi awm ru awm, mahi lo mikeshirtu awm ru ti,Hi hai hi sok le tu daan ru awm mak ,shak tuk she rushak rang nih.
      Tan pui:- Tanpui hi jat di ru awm(1),Pum le pum rojot ah tanKhan
                                                            (2),Pum le awm rojot boi ni ah Nule pa hai ru rojot./ipek.Pum le pum rojot hai hi Innkhar molong na,Rangmai khat le kawri khat khan pon robo khat choi ah mulut sole tu lenglo lut nijoi.Khanna adi chang na Pum le pum awm rojot boi hai hi ,mai mawk long ->Sheikhat Jamlong khat ruchoi.kho dieng kete maram long, vok cha tuk rang a lei choi rang nih.Inn sung rojot na kha khona jet pemak pek le pek boi jar hin.


Thit le ser na/Awm chan:->Khalai nule pa hai reu she na danna khosung ah mithit le athi sieng mun khat ah ru khum(Cemetry)mahi nilut na tieng ah sirra rutet.Athi miring pa kha phawmka zu choi miring nile tu,khona awm Tangva zu ruchoi ,Shilai voi khat rukap,mahi tar jet na nih,Niah phawmka zu ru choi nokle tu Tangva zu ru awm mak.Tar zu awm awm thamak.tam awm pum chen ni joi.

                Kolak-Sangpu,thirsu,laisu, Thiempu besarpu thile tu khona zu-pon /meh mopok rang nih, Shilai awmru kap rang nih.khan Jamlong awm rusut peh.Rothar ra thile tu Roh zu rara awm rang nih.tam awm mak.Naite pawrche ,tak chang boi nile tu nithum nai dang char minit rang nih.,tou sok thamak,choicha lung cha awm ruling mak,akhum kha awm mijet boi ah inn sungkhur rara na irukhum nih.niah nai kha kum khat khe nile tu nidi rumnit pui rang nih.Nupang nai chung ah thi nile tu nai dang char hile ra-ang re-ah ruminit pui urang nih.Naivawng lamma thi nile tu thi chawng ijet na mun khan ihawng pok lim kha apai ah mak rang nijoi. Kho hawng lut pui lai mak.khan inn sung ah  se awm rok chawi le khan apai viek,thing thu lung thu sieng athinu Jakhang awm rok chawi le khan apai joi.
  Khosung sERna:-.>Thit nihin Changlongthu rakan thamak,Vai sok thamak, Kolak le sang put u thitna inn na lut thamak,Tam meh, zu sak/nek thamak,inn sung miring thit se awm akhum she thamak.Thitna inn sung khur kha rok choi malalim Bu le An nek thamak,ni ah innko inn dieng tu tharet.Thit nihin pu amosok hai khan na phoi rumo pok urang nih,mahi kutu kete  kieng ti jetna ni, khosung khan nit nok le naina kho ah pule pi ru awm nok le/rijik ru ngi letu Raptang ro kha lek ah ru mopok rang nih,nit nok le metieng ruloi awm ru awm. Khalai khan than chawi hi Reibak ah put ah rothar limn a ru chawi.than mun hi voi khat rumu chuk kha thot det ru thamak.khan than chawi dan hi awm Daan ru awm,Balamma thi nit le than hi suk ah ruchawi,khan sarra thi nile tu Ritbawng ah khum rang nih,ramma thi iti lim khosung rumu lut mak.

Tasan:-> Mithit lehin pipu na Ai rutuk rang nih,Rok ruput le thawng rook ah tuk rang nih.Ai tupana lamkai ah than kungshe sherang nih,Aiba khale tasan rang nih,khalai rok ru hai khana dar melet ru thamak.Rok hi maksha na ruruput, khum mala ratha koi rang nih,khum sole awm koi ret,Nupang nile nupang pok lim mak pe rang nih,apa nile tu apai rara makhai perang nih,Atupa khana mikhum she lim kha sawng kawt ah longsar bole rupe,khan tuisik ruphen rang nih,khan than chawina neinak kholok awm tui ru phen rang nih.Khalai khan nupang ruthi letu silai rukap mak,zu rara ru awm.Thitna inn khan thijan rek Reibak Dierkai jan thum rurek,thansung minit zing khan ru awm, Um tete ah zu lekte inn ngur bang ah ru jep rang nih, Thijan rek jan thum motor le thiempu na Arkhat le inn sung lim kha Armo pat ro ah makhai/mili lim rang nih,pipu thit nikhan Raka mesen na rang rerei na awm letu makshapa rasam na kha dung jui ah ru awm,ni ah mahi thongir rang tit u ru awm mak.

                 SEED SOWING & HARVESTING

1,SANGROKO=>Khosung ah long ning awm narang ah sang ratha iru koi ni,mahi Uile ar iru that ah ikoi nih. A nang tin ret llo ru kang madai ruti,uile Ar me kha sang pu pa inn na tar hai sieng na rusak. 2, SANG RAJAM THOUINA:-> Loi khat ah sang rura jam awm le tu sangpu na Ar le thingkhup le nuk ah awm na boi rang le sok na boi ret rang I jung thoyui /I jung doi ret nih,

                 ART& CULTURE
  

Roshem le Shalangdar,Sakibok,Khong,Theirei,lawi,dangdo,Tekoloi,/sumloi,hihai sieng hi khoirok ah Nule pa na iruro tok na nei nak hai kha runih,

Khawngrichi:-Pamsarai,SHakhawng,Shalutankhawng,Hawngkhawng,Lamkhawng,Maradaikhawng,khawng laisang,rakai khawng,Chiroi khawng,Dierkai khawng,okpa khawng, she ek rui khawng,Metlung khawng, reipui khawng, Rishidet khawng, khawng moloi,loui puisak khawng, Mahi hai sieng hi khawng ru jet le ru rot ok na hai kha runih.
   Lah:- roil ah, sangbolah, /rulah ren lah, Phoibe lah, Loivat lah, Thingthak lah,chum no khinlah, Jaarlah, Chenthilah, Lamlolah, Saklah,/Bonoilah, Awimathaklah, Miranglah, Sathatlah, Arkhonlah, Khangjailah,Parengpalah, Vaipalah, Mechekvanpalah,thangramlah le Mairo,rokninglah, Rongpilah, Silangphailah, Rengpalah,Reipar phonalah,Sarnuphuhen loinalah,Renchangle Renhoi,Nule pa chawng rangai boilah.

ROKOI:- APA:- Roi rokoi,Reivanjam rokoi ,Malai rokoi,Majawng rokoi,Se murung rokoi,Thingkai rokoi,Minim rokoi, Ra rokoi,Hoijam hai sieng hi Rem apa khat hai na iru tho rokoi kha inih.

  Nupang:- Heilo-Hailo,Hei lo tak,heilo ha inla,Vaine rokoi.hai sieng hi Rem nupang hai na iru tho rokoi hai kha inih.

RISIM;- Chiru hai na Risim thoi na kena ijat ru awm ni ah hi hai kar hint hoi tieng ah pek risim hai sieng hi Khoirok kho ah rurei rujet Risim hai kha inih,Raangam,Rangsai,Serbangrai,Sieksana le Phorsana,Rangbomma le Shoiningah Mutumpate,Poro riet hai risim,Phaichung jor nu,Thipatepu risim,Pu ngak se risim,Porodi hai risim,Saivom pale Remvonpa, Cha le sar,rengchang leRenhoi,Khengkhup le khieng doi,Thanga pale Jajinpa risim,Cheinumun. Lam:- Dierkailam,khawng lam,Sangkhar lam, Kolak lam, Lamvaka lam, salutan nalam, miring lam, Khorang nor lukhum, samche dangka rokor, Ringkung, Pon vaiba, Rapon,Rejam, Sutko, kaitak, meikebe. Lukai, Rokorvet,Rethei,Har, Mulok, kotai,/Khamichi, Ponve, kongkhit, Ponbong, Mei khu umbe, sum reipar.Ponja, ponroboh, pondum, ponhang, Longdi –Am, pangchai, Mu ju Am, Chung lo Am, Meriem:- Phaw, chem., Rei,Reitu,Shei, Sheitumbo, Thingriek shei,Thapui, Tharuh, Chemjam, Koite, Reitu len, Kanghui, Choichik, Chemte, Thir thona Thirhem, Meirawng rei, Hangmei, Khawr, Thirpui, Sek Saile Beh,Anbe, Khieng khiengkam, Butei, Mekhe,Shieklung le Sheikhieng, hsikiek,Khamdong,Tuithei, Tui –um Vaibe, Pulum beh, Sumbeh, Kampi Rangmai,Thingkhieng, Khiengkok, Khangbe, Kawrphan beh,Ansak kheng,khieng, Chongthi Tongkai.

   Tiengkho,relei, tiengkum, tiengdar,Macham, Tiengvang, Siengsor, Kawk bawng, Varang sieng kawng,  longkai,Vatho, Vore, Omphak, Envo,Haikhup, Shing kuluk, Changroi kawk, Shavai di nokna, Likli kawk, Sumle sere, Sum tongkai, Khamton, Khamleng,Lukham, Sier sukham, Lekham, Rojakhang, Meivar,Meisar,  Michilung,Meire lap, nungasorna, mui awt, Patsai, Jesung, jawntor, Patkhui, Longhor, Pat thutna, Patrui,,Tatangrui, Hemphit, Kaikoungke, rubu,Retem,Kawngvon, Patkam, sungkerei,Khoilieng, rana ,Taije, Thori,
  ROBON:- Lungvor, Sei ek rui ropot, Lim resiet, Chawm resiet,Tan resiet,Bibi resiet, Thingling ka resiet, Kang radai, Thapui kap,kangturum malam, Dawdompa, Khaiteleng,Letphephet, Sumpili rakak,Maiphum resiet, Butei khai, Lu ah ding resiet, Bepu jem,

SAKAP:-Rawjongkho, Limkongdo, Michimpui, Changdo, Ruithung, Mankhawng, Changtar,Lungman khawng, terkhap, Changko, Phaichang, Chaiche lim,Neilim, Zaartang chang-ep, Ngoitho, Marakhoi, Ngakai, Lenvor, Ru pe, Pumthon, Sun choungdo, Lipumthek, Ai phawng se, Ai mede, Aishichoi,Khoite bu lok,Saili kap hai sieng hi rutho uh.

                     Khoirok ah rai matai hai lim
    
          Nerkoipa Arai Parengsong Arai,Mechekpoum Arai, Thangphunchawng Arai, Rengmundoi Arai.
        Khoirok ah rujet nikho tena hai hi thoi tieng ah pek sieng hi runih,
        
  Khobiek nih,------------ Sunday,
  Rokoun nih,------------  Monday,
  Musut nih,-------------   Tuesday,
  Relen nih,--------------   Wednesday,
  Lampui nih,------------   Thursday,
  Chourchawng nih,-----   Friday,
  Rathak nih,--------------  Saturday, 

That e na,

  Bopa,-------------- January,
  Masai,------------- February,
 Bonoi--------------  March,
 Rutun,-------------  April,
 Purpa -------------   May,
 Doipa,-------------  June,
 Murpa-------------  July,
Zing,---------------- August,
Ratang,--------------- September,
 Aram,---------------   October,
 Berip.-------------     November,

Thapa,---------------- December,


        Proverbs-&Quatations (Chawngrekhen na le chawng bong), Chiru hai awm phung tei hai ang ah miring rutom joi awm senadan hawng nadan,awmchan khang chan ra ang re ah runei /ru awm, Mahi hai kar hin chawng rekhen na le chawngbong hai hi awm tam pui atha athaboi,ru awm Mahi hai karra thoi tieng ah pek hai sieng hi rumadanna mahi Behang buk henna mejiek nijoi.
  

A suna ding phamak,dingna lawn phamak, Ar relei rukhu tho, Atanpa sere tum, alutpa pon nai, Asopana Butuichawm/Anten sak,A aw pana kangsoi sak. Anboi samma An korai,Miboi samma charai bang. Arap kachang nuk ah mei mo kichi. Bah munui- naba, Babaw saihop, Budai pai noro Andai pairo, Babaw ah tui ting,lung ah tui lei. Banu sesem thei boi jarra Leihao kho chem..

Chawng le vate rolon, Chawngle babaw rojom, Chawng moro mak thing le lung moro, Chawng sudum thamak tui sun dum tha, Chawng thum sei ,mot thum toi. Chawng tak rei le meranam tu, Chawng nui rei le pon nurei nem na awm mak. Chai che awm ma nukhut kang mak. Chipa kholien rangpa khosin, Chipa kho ahlei rawp,rangpa kho ah lei tawm. Chawng kung chang le mei kung chang matat. Cgawng thum thak na chawng melen. Chikche sak leida sak, Chapa seploi ton loi, zar khawng miri zet boi tuirong zo ah rophe miri zetboi. Chapa khat le rophe ruikhat ngam na sa, Chapa ram en mesei kumret von cham. Chek chek na kholo,nosong noi ah na roi rei. Chawng ah ring ,chawng ah thi. Dangdo jangka dong khen ret. Dik le dik boi, Doi le Ai. E ra ja khawng rui chat na, Ek mu ah ek thin, E ram haina khai tin a ah shekem ten be min, Ek ram itak,E nawk manar.

Hun rrutuk mesei ro, Ha hai oh hurna khieng na nimak,

Jakhang khat ah Roshem tei, Jorsha man le man khong long tan angak rat roh, Jorsha inn nei mesei chapa inn lun na Jawng mi e she nang ang /nang tho. Jaw moro le lam moro jawng bai, Khut ah radai sak na awm, Kum hawng tieng lung beiro ,kum jawng tieng thing bei roh. Khovar mu ma sah, Khoi chung khoi noi, Kho roi rik leipak jang. Khote le chem. Te re lek, Khodieng loi tho lei le na hawng,ram shing loi tho nei le na hawng, Kena mik chaw-Kena na sangak rung khut na na tui la she, Kimik tha chawng te korokor thei se, Kho mei thimak bing mei thi, Kho chawng she bing dieng rei ro, bing chawng she kho dieng rei noro, Kulu ship ah kirik pui kieng, Kong kelep pile /tena phorang that, Kumuk muk rang kethei thei rang, Koi kai ah lung mo loi hawng kir lai mak,

Lam moro ah e noro,Inn ram ha noro, Lienpa chawng le rukum let, Loi dieng kum khat ,inn dieng kum tawng, Leng ko rajai le loi ko rajai sak na awm, Loi lam chak sak na awm mak,chang lam chak sak na awm, Lam thang tieng ah sang bo sip ngai lai mak, Lak lasei raha, Loi har na lawi noro, shang rong na loiro, Lai lai pana kho a chawk, Jam jam pana kho majam, Lam moro le jaw moro jawng bai,

Manga sena jui noro ,saro sena jui ro. Murusa ner/kamle kangrai nisa ,khangam thoi mak. Murusa na kasak moti, Murusa om mun meleisei om mun, Morolut thi ,mirting lut ring, Moro awm thit narang room awm kek na boi rang. Mi e sena san gar/sarang that. Miring sungah aji awm,san a avai tieng aji awm. Mibawng sak sha , Mibawng mo sa bawng mo. Micha chang ah roi awm, ram mitin nab u awm. Meihi pon mo mukhu ngai,Mikchaw room tho, Mimesiet rang ah na nang nuk khonga ro,Meng mei loi she nang ang. Mele nga ah rum u noro,Matale sutpong,areile phaiboh, Miring rumu pek ah re ngei sana rumu pek ah raha, Milai oh le chalai oh,Meipuilien dep ngam makme,tui pui lien nedep ngam. Murusana pumirang khak,meina khak mak. Misusum ma saklo, Minai thiroso niti le nanai thi. Mujupa rochong nang ang Muju khur khat ah awm sawm awm roso. Merungah mesa boimo awm, Miring tho rop juija tho tom.

Naite le murusa noro, Naite le sum thero. Nule pa chawng e she pang chen ro ah nakhai, Nupuile param, Nisok le renchang, Nekejo, naro jaw, Nupang von cham be murung, Nang nungak nei rang le nang sipui sak rang en che noro, Nupang miditle thingkung rilimpang,pa midit jawri mikher, Nang ke puinar ah put ah hawng mothoi ro/miningro. Nupang thitna raptang kung,apa thitna nosong kung, Nang tou phet boi ah mitou nangphet, Nai ngak ah nai chap boi awm mak, Nang mik ah min koboi ah mimikah min nangko, Nangner hi awm sangar ek chung ah pelep lam nang tho, Nimuk mak namai kung ah rejei, nang pu mai kung ah kang jam tu noro? Nungak thar neile chem. Thar nei/Nungak loshe le patbe chen she ratha lek nochoi, Ngai phimle at phit chat rei pui nang melek, Nuro khatna nuro riet meneh, Nang pui nangte, Nang nim parra mo kakhai,nang sang par mo kakhai, Nining ah mapak na saki ke ranga ah ikop mak, Nupang raw ngai shing kuluk araw,apa raw ngai ram tieng terta, Nang mulung awm na munna nang nei awm, Pa raw raw na mathak mi ing ti ah awm mathak,Pungak she na she na she mi ing ti awm ashe, Puima cha dede-, puiporo phorang poro,Pura sang raven renem, Pu chiro vai ngam ro, Poro araa mak sha poro. Phoijoi jam joi ah raw tawng, Pudieng ah sele man ta kung ah she ipo boi ah awm mak me, Pasa mai mawk she khat,nupang nun she chang na jan khat, Pumi jawng na not,Pajang rojawm na awm mak sechang raw jawm na awm, Pat jang raw jawm na awm ,ring raw jawm na awm mak,

Ravan na meche namai kung ah chu, Rule ru retet, Ram sot ah mik ruchun,ridi mik tei,Ram song ah bu awm, Ram mi ching ah bu awm, Rokoi ulien chonna nai pang Rok rom mathang nek ah tu choir o khong ah hawng rong, Ronu mo ngapa mo?. Rangsum choi om mun,kabubai om mun, Ravan se tak chung ah chu,malai ah trui ting rasam mak, Rosur boi ah tui lien ngai mak ,rithi rang boi ah sobaw ronok ngai mak. Ra ngai phuk pe matat,sier phuk pe bai, Sakreshem tha, rai reshem thamak. Sah na kenu ah thi miring na ner ah thi, Sara mulung le thei chawng jang, Saki sang sak jarra kuk ngui room thawng, Sak dawn tha ,sin dawn thamak, Sang vui khat na sapang riet achawk, Sa ngar na a Arkawk pur na ra ngai, Sapa khat le sephe rui ngam na sha, Saraka ivor ang ah,saki le tha kap. Sah shawk nuk ah sawtu nai chaw nuk ah chawr tu, Sepum jang, naw por rik, Sierpui le than pui loin a awm mak, She dieng ah bah phum min ngai mak, Sur lai tui pui lien karra sara pana aban athang rochong pana ale athieng,

Sah oh loi, nga oh loi,

Sumpek lang khar na rei, Saki pa hawng kappa na zet, Sepui jana munna sawbo char lakmak,

Tar le pon chiet asan rat roh, Tusa melien le raa melien, Thit le chaw bai ring le chaw har, Tui tu nang ang, Thing soum khat ah mechek voi di mo chaw ngai, Thiempu thar na naite than misip,roi rei thar na kho jang riet achawk, Tawrra me ra chan, Tupana upu inn thoi ah mulut, Tham bawk la ko kung nai, Thing rap pui asap na hek, Thing thei thing ah thi,tui thei tui ah thi, Tui ah khut ban awm mak, Tui lien tui vain a choi roso, Thi lep lep ring leplep, Thangshe re ngen siek radai Tijang nai, Tui dai pair o thing dai pai noro, Tieng khaw mukhu lai lim king,tieng bang mukhu ah tu,

Uite mawm le naite mawm maw jawng bai, Uite mawm le uite mawm, Uile kekai,nang ang, Um ber boi nang ang, Ui room tawng nang ang, Uina ulu ah ek rithing ah mumak, Ui num nang ang, Ui rengchang nang ang, Um bai hup tha miring bai hup thamak, Uipa khieng rengpana meliek,rengpa khieng Uina meliek,

Vom khoi tho nang ang, Voreh sut lamma chiet, Vawn cham ariek ah hawng,tui ra alanna hawng, Vok pui rang nang tho,

Zuvat nih va,Va vat nih Zu, Zu thum rang na buba timak,roi rei rang na nai timak,