User talk:Mursalyare114

Howraarsame magaciisa wuxuu ahaa ==Cali Amaanreer== Waxaa la walaalo ah.

Maxamed Amaanreer ama Wagardhac Amaanreer,

Talxe Amaanreer, iyo Raadmiir Amaanreer.

waxaana saddexda ka mid ah la isku dhahaa Bah Cilaamo.

Magaca Howraasame oo ah naynaas aad u qurxoon, tilmaanna ka bixinaysa shakhsiyaddii Cali Amaanreer, waxaa loogu bixiyey hadal samidiisii iyo deeqsinimadiisii. Waxaa la sheegaa Hawraarsame inuu ahaa curud kuxigeenkii Cillaamo Carbeed iyo Amaanreer Isaaq. Waxaa ka waynaa Wagardhac, waxaana ka yaraa Talxe. Sidoo kale kasii yaraa Raadamiir oo hooyo gaar ahaa uguna yaraa afarta ilma Amaanreer Isaaq.

Taariikhdu waxay xustaa Howraarsame inuu ahaa wiilka uu ugu jeclaa Amaanreer Isaaq wiilashiisa afarta ah. Markasta oo uu u yeeraba wuxuu ahaa mid u dhega nugul aabahiis, marwalbana ka ag dhaw. Middaas ayaa keentay inuu awlaaddiisa kale ka jeclaada, looguna bixiya hadal wanaaggiisa iyo gacan furnaantiisa magaca Howraarsame. Hawraar macnaheedu waa hadal, same-na waa wanaagsane. Hadal-wanaagsane. Waa magac aad u qurxoon oo tilmaamaya gobnimada afsamida Cali Amaanreer. Ilaa maanta duriyadiisii ayaa magacaas loo yaqaan.

Beesha Howraarsame waxay degtaa dhul aad uwayn, waxayna kamid tahay beelaha ugu dhulka wayn Somalida. Waxay degtaa in ka badan 4 Gobol oo ka mid ah Jubaland iyo Galmudug, iyo qeybo kamid ah Dowlad deeganka Somalida, sidoo Waxay ka degaan magaalooyinka Baladxaawo, Luuq Ganane. Baardheere. Ceelwaaq. iyo Doolow.

Waxay sidoo kale degaan tuulooyinka camirmay ee caanka ah, sida Farjanno, Farwaaleey, Malmalleey, Bartiileey, Wariiryaale, Tuulo-Jibriil, Laan-abeer, Nusdariiqa, Carracase, Banaaneey iwm. Sidoo kale beeshan waxay degtaa Gobolka Galgaduud oo ay ka degtaa degmada Caabudwaq, Balanbale iyo Dhabad, sidoo kale qaybo kamid ah Gobolka Nugaal. Waa beesha ugu dhulka ballaaran beelaha Mareexaan sidoo kale waa beesha labaad ama kobaad ee ugu tirada badan beelahaha kale ee Mareexaan.

Haddaba magacaas wayn iyo muunaddaas waxay ku dhaxleen, boqortooyadii Daarood, oo marba reer ku wareegan jirtay aanse ka dhex bixin Darood.

Sida ay tariikhdu xuseysa boqolaal sano ka hor ayaa waxaa la soo wariya in Saldanadii Darood usoo wareegtay in aay qabtaan talada Mareexan Sade oo marka ugu u sharxna ilmo Amaanreer ama Saldanadii la oran jiray Saldanadii ilmo amaanreer. Waa sida biniadamka caadadiisa aheyd ee waxaa ku hardamay qabashada Saldanada labo kamid ah ilmo Amaanreer oo kale ah Howraarsame Amaanreer iyo Radamiir Amaanreer. Labadaan beelood ayaa waxay soo kala sharaxdeen labo musharax oo marka u sharaxna in aay qabtaan talada Saldanada Darood. Nasiib daro se waxay bilaabatay markii la isku tanaasuli waayay oo labada beelood ka dhexbilaabatay khilaf iyo isu awood sheegasho.

Tariikhda waxay xusta in la isku dayay in la dhex galo labada beelood ee isku khilaaftay cidii hogaanka Saldanada Darood qaban laheyd. Iyadoo marka la sheego in xita beelaha kale ee Darood ama Mareexanka lakala safteen labadan beelood ee isku haysato hogaanka Saldanada.

Waxaa la isku dayay in la xaliyo khilaafka labadaan beelood oo walaalaha ah ama isku tanaasulaan cidii qaban laheyd ama noqon laheyd Boqorka Saldanada Darood. Khilaaf iyo isjiid jiid dheer kadib waxaa bilaabatay in la isku hub gurto oo labada beelood ka dhex bilowda dagaal, madaama la xalin waayay khilaafki cidii noqon laheyd Boqorka Saldanada Darood. Waxaana bilbatay in si gaar ah beel kasto ku caano shubato Boqorkii qaban lahaa Saldanada Daarood. Tasoo sare usii qaaday xaladii ama khilaafkii markaa taagna.

Beesha howraarsame Amaanreer, waxa aay aheyd marka beesha ugu tunga weyn beelaha kale ee mareexan Sade hadii aay noqon laheyd dhanka awooda, ama tira badnaashaha iyo dhinac kasta ee duunyo haba ugu sii badnaado Geela iyo Fardaha waana sababta loogu magac daray Saldanadii Fardooleyda.

Aduunyadan hadii xukun ama darajo timaado wey adagtahay in la isku tanaasula, waayo waxaa isku tanaasuli waayay Qaabiil iyo Haabiil oo marka laba qof oo walaalo ahaa waana caadada basharka in qof kaste asaga isla jeclaado darajadaas. 

Marka kadib waxaa bilaabatay in laga dhex faa,iideysto labadan beelood ee walaalaha ah, hadana ku heshiin waayay, qabashada Boqornimada Daarood. Waxaana sitoos ah usoo fara galiyay beelaha kale sida Harti ama Majeerteen oo marka ahaa cida ku xigta ee la wareegi laheyd Boqornimada markii aay kasoo wareegto Saldanada ilmo Amaanreer. Lakiin waxay halka ka heleen fursad ah in xilga aay kala wareegi karaan ilmo Amaanreer madaama aay ku heshiin la,yihiin, in aay kala wareegan Saldanada, waxayna qeyb ahaan kala safteen beesha Radamiir Amaanreer in aay noqdaan Boqorka oo aay markaas u sharaxna hogaamiye Maxamed Dauud oo ahaa suldaanka beesha Radamiir.

Beesh howraarsame Amaanreer ayagana waxay ku caano shubeen suldaankoodii ay jeclaayen oo la oran jiran suldaan maxamed suldaan Amiir in uu noqda Boqorka Saldanada Darood. khilaafkii oo sii kordhay iyo in markaas lagu kala caano shubtay laba Boqor ayey beel kasta waxay bilaawday in ciidamo u kala sameysataan boqorkoodi uuna halkaa ka bilaabo xukunkii Saldanada Daarood.

Tariikda sida aay xusto marka beesha Mareexan waxey ku baah sanaayen Nugaal illa dowlad deeganka Somalida halka loo yaqaano maanta. Waxaana sitoos ah u bilowday dagaalo aay iskaga soo horjeedan labadan Beelood. Waxaa la sheegay in inka badan 10 dagaal oo aad u balaarna iskaga hor yimaaden lakiin waxaa tariikhda galay ama la xusa dagaalki uu ku geeriyooday hogaamiye Maxamed Daauud oo ahaa hogaamiyihii Beesha Raadamiiir Amaanreer. Dagaalka oo ka dhacay nugaal bari ayaa waxaa uu kusii fiday ilaa halka maanta loo yaqaan mudug. Waxaana la sheega xasuuqi ugu badna ee

qarnigaas in u dhacay xiligaas, madaama dagaal culus uu ahaa. Waxaana lagu dilay eebe ha u naxariiste hogaamiye Maxmed Dauud ee beesha Radamiir amaanreer oo aay aad u jeclaayen reer Raadamiir Amaanreer. Dilkaas iyo xasuuqaas foosha xuma ee qarnigaa dhacay, waxaa la sheegay in beesha Mareexan ku kala fogaaden oo aay ku kala tageen, oo qolaba meel u haajirto. Waana xiligii ugu danbeysay, oo midnimo Mareexan iyo in uu wax wada yeesho, hadii aay noqon laheyd hogaan dhaqan, ama gole guurti. Marxuumki hogaamiye maxamed Daauud waxaa xiligaa lagu aasay Bangeele ee dhaca gobolka Galgaduud

Madaama besha howraarsame Amaanreer xasuuq aay geysateen, hogaamiye ama ugaas radamiirna dileen, iyo in ka badan ilaa 1800 oo ciidan ah ay ku dhinteen . waxey soo jeediyeen in magdhow bixiso beesha Howraarsame Amaanreer. Madaama dhib badan dhacay. Soojeedinta waxaa soo jeediyaya beelaha kale ee Daarood haba ugu cad cadaadeena beelaha Harti ama Majeerteen. Beesha saldanada howraarsame Amaanreer qeyb ahaan wey ogolaatay in magta ama xuquuda lagu xukumay bixiyaan lakiin, waxay shuruud kaga dhigeen in aay noqdaan ama qaatan Boqornimada Saldanada Daarod, balse Beesha Harti ama Majeerten ayaa halka fursad ka raadineysay in aay qaadato Boqirnimada ayaa soo jeedisay in ilmo Amaanreer aysan noqon karin Boqor Darood madaama aay dhiig ku daadiyeen. Intaa kadib beesha howraarsame xukunkii lagu riday wey diiday madaama la fulin waayay shuridii aay ku xireen oo aheyd in wixii mag ah ee lagu xukumay bixiyaan lakiin Boqornimadii qatan. Halkaas ayuuna ku bur buray shirkii guud ee dhex dhexaadinta.

Beeshii Hawraarsame kibir ama awood sheegasho waxay ahaydba waa diidday inay bixisa magtii Maxamed Daa'uud, dabadeedna, halkii baa xukun ay beesha Majeerteen ridday lagu qaaday oo walaaladiis lagu diray, saldanadiina labadaba waa laga dhex siibsaday, tan iyo maantana dib uma soo ceshan. Xukunku wuxuu ahaa Hawraarsame xoolahiisa hala dhaca dayr walbo, yaana loo guurin, oo macaneheeda tahy yaan lala dagin, iyo yaana lala guurin oo macneheedu ahaa hadii lasoo weeraro yaan loo gurman waana nooc kamid ah go,doomin ama takoorid . Inkastoo go,aankaas lagu kala tagsanaa, haddana ugu dambeyn waa la isla qaatay marka laga reebo beela kamid Mareexaan oo si dadban u diiday xukunkaas, waxaana beelahaas ay kala ahaayeen qaar kamid ah jifooyin Raadamiir ah oo ah Soonfure iyo Fiqiyacquub, iyo sidoo kale beela kale oo Mareexaan ah, kuwaasoo kala ah Xasan Gaashireedle, Talxe iyo Uurmidig. Sidoo kale beesha Facaye oo Ina Sade ah baa guud ahaan aqbalin goaankaas.

Inkastoo Wagardhac u ahaa wiil naas la nuugay Hawraarsame oo la hooyo iyo la aabbe ahaa, haddana go'aankaas beesha Majeerteen ay keentay wey ku kala qeybsameen iyaga iyo Celi Warwaajecel ayeyna ahaayeen labadii beelood ee aad ugu kala qeybsamey, madaama qaar ku raacen qaarka kalena diidanayeen.

Waqtigaas oo cududdii Mareexaan ay daciiftay, baa reer Gashiishoor oo ina Hodanbari ah ka hayaamay deegaankii Sade, wuxuuna u qaxay dhankaas iyo waqooyiga Sudan ilaa Eritrea, oo umadahaas ayuu ku dhex milmay. Dadka dhulkaas kunool ayaad ku arkaysaa ummada ku leh usuul Daarood baan nahay oo kasoo qaxay Waqooyi Bari Somalia.

Sidaas si lamid ah Facaye oo Mareexaan la siman hanti geel ahna uu Ilaahay ku mannaystay baa hayaamay, oo ka dhex baxay Mareexaan.

Waxaa jiro gabay xiliga loo tiriyay Beesha Howraarsame Amanreer oo lagu xasuusta xasuuqii aay xiligaas geysatay beesha iyo magtii hogamiyihii aay jeclaayen ugaas Maxemed Daud. Sidaan ayuu gabayga ahaa..

HADAAN MAGTII MAXAMED DAA'UUD 

LAGAA DALDALINOO, HADAADAN ALLAW DUNIDAAN YEEY DHAAFSHA BIDINOO, HADAAN DAREEN ABADAN AHI DOOBIGAAGA NOQONOO, HADAADAN XAGEE NABAD KA DOONAA MU'DOOW U DIB-JIRINOO, DAAROOD KAMA DHALAN, HURDO SEEXDOO. DUG DHAHA.

Waqtigaas oo cududdii Mareexaan ay daciiftay, baa reer Gashiishoor oo ina Hodanbari ah ka hayaamay deegaankii Sade, wuxuuna u qaxay dhankaas iyo waqooyiga Sudan ilaa Eritrea, oo umadahaas ayuu ku dhex milmay. Dadka dhulkaas kunool ayaad ku arkaysaa ummada ku leh usuul Daarood baan nahay oo kasoo qaxay Waqooyi Bari Somalia.

Sidaas si lamid ah Facaye oo Mareexaan la siman hanti geel ahna uu Ilaahay ku mannaystay baa hayaamay, oo ka dhex baxay Mareexaan.

Durriyadii Cali Amaanreer markay u adkeysan wayday dhaca joogtada ee beelaha Harti iyo qaar kamid ah beelaha Mareexan,iyo Daarood kale ay ku hayeen wuxuu miciin biday inuu kasoo hayaama dhulkii Ilaahay uu ku beeray, wuxuuna soo degay deegaan uu Booran iyo Gasaargude ka xoreystay. Hayaankaas waxaa kusoo sagootiyey sida taariikhdu ay qortay duqii qoyska Cali Dheere oo markaas tarmayey oo aad uga xumaa in Hawraarsame deegaanka ka guuro, maaddaama uu ahaa nin cudud iyo caqliba u ahaa walaaladiis kale. Ogowna Cali waxaa dhalay Maxamad Daa'uud kaas uu dilalay nin ka mid ah beesha Hawraarsame.Markii duqii Cali Dheere uu ka joojin waayey odayaaashii Hawraarsame inuu ka dhaadhiciyo inay walaaladood ka fogaanin, wuu soo raacay lana soo gaaray gobolka Hiiraan, halkaasoo hayaankii uu uga haray.

Muddo yar kadib waxaa hayaankaas ka daba yimid beelaha reer Xasan Gaashireedle, Uurmidig, Fiqi Yacquub iyo Talxe, waxaana la wada saldhigtay goobtii uu Howraarsame ka xoreeyey Booranta iyo Gasaargudaha, inkastoo Gasaarguduhu loo daayey xaruntii saldanadiisii ee Luuq kadib markii ay la heshiiyeen beelaha Xasan Gaashireedle iyo Hawraarsame oo kula heshiiyey gobolka intiisa kale in Hawraarsame iyo Xasan ay leeyahiin Luuqna Gasaarguda, lagana wada difaaca Booranta.

waxaa la laxusa in hayaankii beesha Howraarsame garab socday hayaano kale oo aay kamid yihiin beelaha kale ee Somalida sida, hayaankii beesha Dagoodiye uu dhinac socday kan beesha , howraarsame amaanreer sidaasna ay dagaaladii lagu kiciyay Booranta iyo Gaalo madowda ay ka wada qayb qaateen. Dagaaladaasi waxay ahaayeen kuwo lagu hilboobay, waana kuwa sababay in Soomaalidu degaan ku yeelato halkaas. Mar ay Boorantu fadhi ku lahaayeen buurta u wayn degaanka ee la yiraahdo Humbaale ayay soomaalidii u soo tiriyeen tix iyaga oo leh :

Humbaale Humbaale Humbaale af-wayne Shuun oday waaye Haddaad ood ka goyso Aabaa iga dhaartay.

abwaanki reer naxar ee beesha Howrasame Amaanreer, aya ka soo jawabay gabaygii Booranta ama gaalo madowdii :

Humbaale Humbaale Humbaale af-wayne Shuun oday waaye Haddaad oon ku guurin Aabaa iga dhaartay.

Taariikhdu waxay xustaa maaddaama Gasaarguduhu uu lahaa saldanad aad u wayn oo xarunna u ahayd degmada Luuq in Hawraarsame ay isfahan kuwada degeen gobolka oo markii hore dagaallo ba'an uu ku dhex mari jiray Booranta iyo Gasaarguduha.

Waxaa la sheegay markii hayaankii beelaha kale ee Mareexaan uu yimid in Gasaarguduhu u baqay saldanadiisii oo markaas ku aruursanayd magaalada Luuq Ganana oo keliya, wuxuuna kula taliyey Howraarsame inaan lasoo dhawayn raggan bariga ka yimid.

Hawraarsamaha oo Ilaahay uu u hibeeyey dhiig iyo damqasho walaaleed wuxuu weerar ku qaaday saldanadii Gasaarguduha, kana eryay degmadii Luuq. Wuxuu Hawraarsame aad usoo dhaweeyey beelihii walaaladii ee hayaanka ku yimid.

ama kudhaw lagu qayaasay markii laga jooga hayaankaas, baa waxaa yimid hayaankii beesha Cali Dheere, Hawraarsamuhuna isagoo ka duulaya wanaaga odaygii beesha Cali Dheere, kana abaalgudaya wuxuu kusoo dhaweeyey deegaankii, welibana isku deegaan bay noqdeen isagoo Amaanreernimo udugsanayay.

Tan iyo maantadan aan joogno, aabbaha Hawraarsamuhu wuxuu wiilkiisa baraa labo shey oo aad muhiim ugu ah shakhsiyadda Hawraarsamaha. Waana deeqsinimada iyo geesinimada.

Hawraarsamahu waa beel aad u ballaadhan, degtana gobolada Gedo, labada Juba iyo Galgaduud.

Haddii ay tahay difaaca beesha Mareexaan, haddii ay tahay samafal iyo haddii ay tahay qaddiyad Mareexaan oo loo dhinta, intaba Hawraarsame wuxuu ahaa hormuudka Sade Daarood.

Tani waa taariikh yar oo ku saabsan Saldanadii Hawraarsame Amaanreer iyo hayaankiisii Gedo iyo weliba sida uu ku baxay magaciisa.

XIGASHO: HISTOTYOF SALDANADA DAROOD.

QORE: ABWAAN MURSAL