User:Yerevantsi/sandbox/Lusavorich

Gregory the Illuminator

unsorted

add: list of churches traditionally attributed to have been established by him like Geghard, Sevan, Mush, etc

Malan, Solomon Caesar (1868). The Life and Times of S. Gregory the Illuminator: The Founder and Patron Saint of the Armenian Church. London: Rivingtons. p. 26.

Hosios Loukas

byzantine architecture in greece p.219/246[in pdf]

http://www.gallery.am/en/database/item/915/

http://www.gallery.am/en/database/item/4247/

Gregory the Armenian in Coptic Liturgical Books https://brill.com/display/book/edcoll/9789004397743/BP000030.xml

A Life of Gregory by the Vartabed Matthew was published in the Armenian language at Venice in 1749 and was translated into English by Father Malan (1868).^{[citation needed]}

http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1093

Right arm

San Gregorio Armeno File:Cappella di San Gregorio Armeno - Cappella di San Gregorio Armeno.jpg File:San Gregorio Armeno - interior (Naples) (18939823193).jpg

https://armenpress.am/eng/news/801344/relics-of-saint-gregory-the-illuminator-returned-to-naples-a-cross-stone-erected.html https://www.president.am/en/statements-and-messages/item/2015/04/11/President-Serzh-Sargsyan-Naple-opening-and-consecration-cross-stones-speech/

An Armenian Mediterranean: Words and Worlds in Motion - Page 74 Kathryn Babayan, ‎Michael Pifer · 2018 A church and convent were thus dedicated to him in Naples upon the remains of a Roman temple to Ceres, and are located on Via San Gregorio Armeno, known for its makers of presepi/crèches. In November, 2000, the relics of Grigor

Armenia: Art, Religion, and Trade in the Middle Ages - Page 307 Helen C. Evans, ‎Constance Alchermes, ‎Ina Baghdiantz McCabe · 2018 · ‎Full view Armenians transported the cult of Saint Gregory the Illuminator to the parts of Italy that belonged to the Eastern Church, and he is still considered a patron saint in Naples, Palermo, and Nardó

street in Yerevan, added St.; Only street named for saint

Byzantium

R. W. Schultz and S. H. Barnsley, The Monastery of St. Luke of Stiris (London, 1901), 55-60 and pls. 43, 44, 51, 52; E. Diez and O. Demus, Byzantine Mosaics in Greece (Cambridge, Mass., 1931), plan of Hosios Loukas and figs. 14-17, 26-31.]^[1] https://archive.org/details/gri_33125007838036/mode/1up

Gregory of Armenia and Gregory of Nyssa,26 is In the mosaic decoration of the https://www.academia.edu/9522447/_The_Abbot_Philotheos_Founder_of_the_Katholikon_of_Hosios_Loukas_Old_and_New_Observations_New_Light_on_Old_Glass_Recent_Research_on_Byzantine_Mosaics_and_Glass_ed_Chris_Entwistle_and_Liz_James_The_British_Museum_Research_Publication_179_London_2013_pp_254_259

Ayvazyan, Gh. V. (1984). "Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը Բյուզանդական կայսրությունում [The Cult of Gregory the Illuminator in the Byzantine Empire]". Etchmiadzin (in Armenian). 41 (6): 40–47.

^[2]

Մասնավորապես, Վահան Մամիկոնյանի ղեկավարությամբ համաժողովրդական ապստամբության շնորհիվ (481 - 484 թթ.) Պարսկաստանից որոշակի անկախություն ստացած հայերի կողմից նախապես պաշտպանություն ապահովելու նպատակով, Զենոնը, ըստ երևույթին Հայաստանի մարզպանի և հայ Եկեղեցու համաձայնությամբ, Բյուզանդիա տարավ ս. Գրիգոր Լուսավորչի ու Հռիփսիմյանց կույսերի մասունքների մի մասը:

44 Ս. Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը Բյուզանդական կայսրությունում արտահայտ- վել էր նրանով, որ նրա մասունքները Բար- սեղ 1-ի օրոք տեղափոխվել էին հունական Եկեղեցու սրբություն սրբոցը հանդիսացող Կոստանդնուպոլսի սուրբ Սոֆիայի տաճարը, իսկ նրա որմնանկարային դիմապատկերը նկարվել էր սուրբ Սոֆիայի տաճարի հարա- վային գմբեթի ներսում, առավել պաշտելի սրբերի շարքում: Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը պատկերված էր ըստ հույների մոտ ընդուն- ված սխեմայի' հասակով մեկ, եպիսկոպոսական զգեստով, դեմքը դեպի դիտողները, մի ձեռքում Ավետարանը, իսկ մյուս ձեռքը' օրհնանքի համար բարձրացրած դիրքում. մակագրություն՝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΑΡΜΕΝΙΑΣ («Գրիգորիոս Հայ»), որը կարելի է կարդալ Γρηγαριος Της Μεγαλης Αρμενίας, այսինքն' «Գրիգորիոս Պատրիարք Հայոց»10 (Նկ. Ne I): Իր ոճով այդ նկարը չատ նման է Գրիգոր Նազիանզացու քարոզների ձեռագրում եղածին, որը կա- տարված էր Բարսեղ կայսեր և Եվդոկիա կայսրուհու պահանջով (880- 883) 11:

45 Նկ. 2. Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ (Կ. Պոլսի ս. Աստվածածին եկեղեցի, XIV դ.)

Սուրբ Սոֆիայի տաճարից հետո ս. Գրիգոր Լուսավորչի որմնանկար պատկերները հայտնվեցին նաև ուղղափառ մյուս Եկեղեցի- ներում' Բյուզանդիայում և նրա սահման- ներից դուրս: Ինչպես այժմ պարզված է' հետևյալ եկեղեցիներում. Փռյուգիայի Սեբաստիա (X դ.), Սալոնիկի Պանագիա (XI դ.), Թուկիդայի Ղուկասի (XI դ.) եկեղեցիներում, Բուլղարիայի Ջեմենիի վանքում (XIV դ.), Կոստանդնուպոլսի Գերերանելի Աստվածամոր (XIV դ.) (նկ. 2), Միստրայի Աթենտիկոյի (XIV դ.), Ռումինիայի Բալինեշտիի, Որոնետիի, Կուրա-Մոտրոլուի և Հյուրեզի եկեղեցիներում2: Հայտնի հայագետ Ներսես Ակինյանի հաղորդմամբ' Նեապոլում 930 թվականին կառուցվել է մի եկեղեցի, որը «գտնվում էր սուրբ Սեբաստիանի Գրիգոր Լուսավորչի պաշտպանու- 13 թյան ներքո» իսկ իտալական մի շարք եկեղեցիներում գոյություն ուներ մի ավան- դություն, ըստ որի դրանցում զետեղված են

46 հայ սրբի մասունքների մասնիկները, ինչ- պես օրիանկ' Ապուլիայի Նարդոյ քաղաքի եկեղեցում»: Ս. Գրիգոր Լուսավորչի վերա- բերյալ ուշագրավ տեղեկություններ են տըր- վում «Աթոսի սուրբ լեռան ուղեցույցում և սրբությունների ու նրա այլ տեսարժան վայ- 14 րերի տեղեկատու գրքում» ըստ որի սրբի ոտքի ոսկորը պահվում է Քսիրոնի վանքում, որը հիմնադրվել է V դարում և նորոգվել X դարում3, մասունքի մասնիկները' սուրբ Պանտելեյմոնի ռուսական վանքի Աստվա- ծածնի երկրորդ տաճարում, որը հիմնադրվել է X դարում, գլուխը և կաշվով ձեռքը' սուրբ Աթանասի մայր տաճարում Աթոսում էր գտնվում նաև հունական եկեղեցի Հայաս- տանի Լուսավորչի անունով11:

Բյուզանդիայում ս. Գրիգոր Լուսավորչի հատուկ պաշտամունքի մի այլ դրսևորումն է եղել այն, որ նրա անունը մտցված է եղել եկեղեցական օրացույցների մեջ, և նրա հի- շատակը սկսել է ամեն տարի նջվել սեպ- տեմբերի 30-ին: Այդ մասին առաջին հիջա- տակությունները հանդիպում են IX դարի հունական Ավետարանին կից Կոստանդնու- պոլսի տոնացույցում, IX դարի հունական Ավետարանին կից Սինայյան տոնացույցնե- րում Հովսեփ երգասացի Կանոնում, Բա- 1 տոնիների IX դարի հռոմեսկան Եկեղեցու Մարտիրոսագրության մեջ119: ": Հետաքրքրա- կան է 1742 թ. Նեապոլում հայտնաբերված օրացույցը' գրված մարմարե երկու սալաքա- րերի վրա և նույնպես IX դարին պատկանող, ուր, ըստ 12 ամիսների, արձանագրված է սրբերի, դրանց թվում նաև ս. Գրիգոր Լու- սավորչի (և Հռիփսիմյանց կույսերի) հիջա- տակը

Հունական ձեռագիր հուշարձաններում հայտնվում են նաև ս. Գրիգոր Լուսավորչի պատկերները (մանրանկարները)' Բարսեղ II-ի վերը նշված մենոլոգիայում (X դ.), Մե- տափրաստեսի մենոլոգիայում' Բրիտանական թանգարանի ժողովածուից (XI դ.), Օքսֆոր- դի Բոումանի գրադարանում պահվող ձե- ռագրում (XIV դ.) և այլն: Բացի գրավոր հուշարձաններից, ս. Գրիգոր Լուսավորչի կերպարը' մարմնավորվել է նաև քանդակա- գործության մեջ, որի մասին վկայում է ար- ծաթյա դրվագակերտ եռածալ մասնատուփի մեզ հասած միակ օրինակը, որն այժմ պահ- վում է Էրմիտաժի (Լենինգրադ) Արևելքի բաժնի ժողովածուում: Այնտեղ հայ սուրբը ներկայացված է եռածալի ձախ կողմում եպիսկոպոսի հագուստով' փիլոնով ու խա- չազարդ ուսերով եմիփորոնով, երկու ձեռքով գիրքը բռնած, գլխին ծածկոց' կաթողիկոսի բարձրագույն իշխանության խորհրդանիշը:

47 Նկարի եզրերին կա հետևյալ մակագրությանը՝ «Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ»84։

Այսպիսով, մեզ հասած նույնիսկ ոչ շատ տեղեկություններից դատելով' IX դարի կե- սերից սկսած Բյուզանդիայում հաստատվում է ս. Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը: Այդ պաշտամունքը Բյուզանդիայում մերթ նվա- զում էր, մերթ վերստին կենդանանում, նա- յած քաղաքական ու սոցիալական պայքարի վայրիվերումների:

Այս հանգամանքը մեզ հնարավորություն է տալիս հասկանալու նաև այն, թե ինչո'վ էր պայմանավորված ս. Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը Հին Ռուսիայում, հակառակ ռուս Եկեղեցու անբարեհաճ վերաբերմունքին հայոց դավանանքի նկատմամբ:

Zeno (emperor)

https://www.jstor.org/stable/44169213 https://www.pallasweb.com/deesis/john-chrysostom-hagia-sophia.html At Hosios Loukas, as we have said, SS. Gregory Nazianzen, Athanasius, Basil, John Chrysostom, Gregory Thaumatourgos, and Nicholas are given preferential treatment, while another sixteen bishops are crowded into the vaults and arches of the prothesis and the diaconicon (SS. Sylvester, Cyprian, Spyridon, Achilios, Anthimos, Eleutherios, Polycarp, Antipas, Gregory of Nyssa, Philotheos, Hierotheos, Dionysius, Ignatius Theophoros, Gregory of Armenia, Cyril of Alexandria, Clement).

Hagia Sophia

https://www.pallasweb.com/deesis/john-chrysostom-hagia-sophia.html

^[3]

p. 26 Another line of investigation is offered by the liturgical calendar of St. Sophia as we know it from the late ninth and subsequent centuries. The synaxeis or special commemorative services in honor of the Fathers represented in the tympana were celebrated in the following places: 7. Gregory of Armenia (September 30): in the martyrion of St. Theodore near the Brazen Tetrapylon.40 [40 Mateos, Typicon, I, 50; Delehaye, Synax. CP, 947.]

Le Typicon de la Grande Eglise, ed. J. Mateos, I, Orient. Christ. Anal., 165 (1962), 12. The topgraphical indication is lacking in Dmitrievskij's ed., Opisanie liturgiceskikh rukopisej, I (Kiev, 1895), 2, based on cod. Patm, 266. Cf. Delehaye, Synaxarium eccl. Constant., Propylaeum ad Acta Sanctorum Nov. (Brussels, 1902), 9,.4
Synaxarion of Constantinople

Der Nersessian, Sirarpie (1966). "Les portraits de Grégoire l'Illuminateur dans l'art byzantin". Byzantion (in French). 36 (2): 386–395.

^[4]

Greece

Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի պաշտամունքը Յունաստանի մէջ https://arar.sci.am/dlibra/publication/270508/edition/247856?language=en

Russia

Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը Հին Ռուսիայում https://arar.sci.am/dlibra/publication/268559/edition/246018?language=en

https://noev-kovcheg.ru/mag/2011-22/2958.html The aisle of St. Gregory of Armenia, one of the four small churches of the cathedral, 15 meters high, which is on its northwestern side, is a quadrangle, turning into a low octagon.

https://www.pravenc.ru/text/168061.html

http://www.patriarchia.ru/db/text/913983.html

Churches attributed to Gregory

Gregory, sometimes accompanied by Tiridates,[20] went around Armenia destroying pagan temples, defeating the armed resistance of the pagan priests.[22]

Geghard

Surb Karapet Monastery

Arakelots Monastery

Sevanavank